طرح روستای گردشگری باز هم شکست خواهد خورد؟

به گزارش اخبار ساختمان، طرح توسعه گردشگری در روستاها با وجود تعیین اهداف درست برای نجات مناطق روستایی، به علت خطای دید طراحان، منجر به تدارک پاتک مشقی به روستاخواری به جای رواج روستاگردی شده است.

بررسی ها درباره جزئیات طرح توسعه گردشگری در روستاها که با سه هدف عمده تهیه شده است نشان می دهد، طراحان به جای تدارک مسیر اصلی برای خشکاندن ریشه روستاخواری، مسیر فرعی را برای نجات روستاها، تهیه کرده اند.

بنیاد مسکن که سابقه اجرای ماموریت ها و اقدامات متعدد، ماندگار و سازنده در بحث نوسازی مسکن روستایی و بازسازی روستاها بعد از وقوع حوادث غیرمترقبه را در کارنامه خود دارد، قرار است با اجرای طرح توسعه گردشگری در روستاها، نسخه نجات روستاها از روستاخواری و توسعه به نفع منافع عمومی (روستاییان، گردشگران و...) را عملیاتی کند.

در قالب این طرح، قرار است با سه هدف مهم، یعنی جلوگیری از تغییر کاربری و سوداگری زمین در روستاها، جلوگیری از مهاجرت و ایجاد مسیر مهاجرت معکوس و کاهش تبعات خشکسالی برای روستاییان تا حد امکان، طرح توسعه گردشگری در روستاهای برخوردار از پتانسیل و جاذبه های طبیعی و گردشگری اجرایی شود.

این طرح براساس یک تکلیف قانونی در برنامه پنجم توسعه با هدف تهیه و اجرای طرح هادی در ۳۰ روستای هدف گردشگری (با استفاده از اعتبارات ملی) از طریق کارگروه عملیاتی توسعه روستاهای هدف گردشگری به عهده بنیاد مسکن گذاشته شد.

اما در گام بعدی بر اساس تفاهمنامه بین وزارت کشور، وزارت راه و شهرسازی، سازمان میراث فرهنگی، بنیاد مسکن و مرکز توسعه روستایی و مناطق محروم ریاست جمهوری تهیه طرح هادی در ۱۲۰ روستای دیگر‌ (با استفاده از اعتبارات استانی) بر عهده بنیاد مسکن قرار گرفت. سپس در ماده ۹۹ قانون برنامه ششم توسعه نیز بنیاد مسکن با همکاری وزارت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری موظف شد نسبت به تهیه و اجرای طرح بهسازی و احیای حداقل ۳۰۰ روستای دارای بافت با ارزش تاریخی و فرهنگی و روستاهای هدف گردشگری از محل اعتبارات تملک دارایی های سرمایه ای اقدام کند.

تحقق این طرح که هم اکنون در مراحل عملیاتی قرار گرفته است به دلیل یک خطای دید بزرگ از سوی طراحان با اما و اگر همراه شده است. این طرح به دلیل عدم توجه به مقابله با روستاخواری در واقع نوعی اقدام فرعی در حوزه توسعه گردشگری روستایی یا همان پاتک مشقی در این حوزه محسوب می شود به طوری که در صورت برطرف نشدن این خطای دید، عملا روستاگردی نیز شکل نخواهد گرفت.

آنچه باید در این طرح مورد توجه طراحان قرار می گرفته، اما از آن غفلت شده است، انجام اقدامات لازم برای خشکاندن ریشه روستاخواری برای جلوگیری از ورود سرمایه گذاری های غیرمولد در روستاها و هموار کردن مسیر سرمایه گذاری مولد به خصوص توسعه‌ گردشگری روستایی در مناطق مستعد است.

چراغ سبز محلی به روستاخواری از طریق شیوع گسترده تغییر کاربری اراضی جنگلی و کشاورزی به خصوص در نواحی و روستاهای خوش و آب و هوا در اطراف پایتخت و استان های شمالی، از سال های گذشته تاکنون موجب رواج سرمایه گذاری های غیرمولد و روستاخواری های گسترده برای ساخت و نگهداری ویلاهای شخصی شده است.

در کنار این چراغ سبز، به دلیل آنکه ویلاسازی و ویلاداری در این مناطق برای سرمایه گذاران غیربومی هیچ هزینه ای نداشته است، روستاخواری به شدت و به نفع ساخت و سازهای شخصی گسترش یافته است. این در حالی است که این ساخت و سازها هزینه های هنگفتی را به روستاها و ساکنان آنها از گذشته تاکنون از محل نگهداری و سرویس دهی به آنها، تحمیل کرده است.

بررسی ها نشان می دهد طرح توسعه گردشگری روستایی به شرطی به نتیجه مطلوب خواهد رسید که ریشه روستاخواری خشکانده شود، کمااینکه سابقه اجرای این طرح بعد از تکالیف قانونی مختلف در حوزه توسعه گردشگری روستایی نشان می دهد‌ آبیاری ریشه روستاخواری در غفلت مقابله با سوداگری زمین در این مناطق، مانع اصلی تحقق هدف توسعه گردشگری روستایی تاکنون بوده است.

منابع تغذیه روستاخواری چگونه تامین می شود؟

متولی اجرای طرح توسعه گردشگری در روستاها از عدم استقبال بخش خصوصی، در اجرای این طرح برای ایجاد اقامتگاه های بومگردی و... خبر می دهد. سوال مهمی که در این زمینه وجود دارد آن است که چرا بخش خصوصی از این طرح استقبال نکرده و نمی کند؟

پاسخ به این سوال به همان خطای دید طراحان توسعه گردشگری روستایی و غفلت از روستاخواری بر می گردد. بررسی های انجام شده نشان می دهد در حالی که فاصله قیمت زمین کشاورزی با زمین های تغییر کاربری داده شده که برای ساخت ویلا در مناطق روستایی آماده می شوند حداقل ۵/ ۲ و بالای سه برابر است، این موضوع یعنی سود هنگفت ویلاسازی های شخصی در زمین های کشاورزی، مهمترین محرک برای روستاخواری به نفع اشخاص خاص و به زیان منافع عمومی است.

این در حالی است که این سوداگری گسترده و منافع شخصی قابل توجه ناشی از زمین خواری، روستاخواری و تغییر کاربری های گسترده، حتی از سوی بخشی از جامعه روستایی نیز مورد استقبال قرار گرفته و در این موضوع سهیم شده اند.

این در حالی است که عملا این رویداد رونق غیرمولد را جایگزین رونق مولد کشاورزی و فعالیت ها و کسب و‌ کارهای گردشگری کرده است. در چنین شرایطی مشخص است که بخش خصوصی نیز تمایلی به ورود به این مناطق برای ساخت اقامتگاه های بومگردی و کمک به توسعه گردشگری روستایی ندارد.

وقتی برای مالک زمین کشاورزی از یکسو و سرمایه گذار غیربومی از سوی دیگر صرفه اقتصادی بسیار زیادی در تغییر کاربری اراضی و ساخت، فروش و نگهداری ویلاهای شخصی وجود دارد مشخص است که سرمایه گذار بخش خصوصی برای توسعه گردشگری و گسترش اقامتگاه های عمومی روستایی، اقدام به ورود سرمایه به این مناطق نخواهد کرد.

در واقع شرایط فعلی توسعه گردشگری در روستاها را می توان اینگونه تعبیر کرد که باند فرود برای سرمایه گذاران بخش خصوصی برای ورود به این حوزه و ورود به روستاها با هدف ساخت اقامتگاه های بومگردی عملا وجود ندارد. بررسی ها نشان می دهد در گام اول و برای تحقق طرح توسعه گردشگری در روستاها، بنیاد مسکن به عنوان متولی اجرای این طرح باید زمینه اعمال همه جانبه ممنوعیت برای هر نوع تغییر کاربری به قصد ساخت ویلاهای شخصی را به نفع توسعه مراکز اقامتی عمومی و گردشگری، فراهم کند.

این در حالی است که هم‌اکنون عمده افرادی که اقدام به ویلاسازی روی اراضی کشاورزی و جنگلی می کنند ابتدا ویلاسازی انجام داده و بعد از نهادهای محلی مجوز و پایان کار دریافت می کنند. این اقدام در واقع به منزله آبیاری ریشه روستاخواری است که باید با آن به طور موثر و نه فقط روی کاغذ مقابله شود.

در غیر این صورت و با اطلاع قبلی باید هر نوع ساخت و‌ ساز شخصی و تغییر کاربری روی اراضی سبز، مشمول احکام تخریب و قلع و‌ قمع شود. اما در گام بعدی و بعد از ایجاد این ممنوعیت ها لازم است حمایت های اعتباری لازم از راه اندازی مراکز اقامتی و گردشگری در روستاهای برخوردار از پتانسیل های گردشگری به عمل آید.

این حمایت ها در قالب های مختلف مانند در نظر گرفتن معافیت های مالیاتی، پرداخت تسهیلات، جلب مشارکت روستاییان و... می تواند اجرایی شود. لازم است همچنین متناسب با تامین خدمات و سرویس های روستایی و محلی، شارژ سالانه از مالکان ویلاهای خصوصی دریافت شود. مجموعه این اقدامات می تواند منجر به افزایش تقاضای اقامتی و تفریحی در روستاها شود و عملا شیفت از اقامت شخصی به اقامت عمومی همزمان با ایجاد جذابیت برای ورود سرمایه گذار به این حوزه، تحقق یابد.

گره بزرگ گردشگری روستایی کجاست؟

بررسی ها نشان می دهد یک مشکل اصلی که در گزارش بنیاد مسکن در خصوص اقدامات انجام شده در حوزه گردشگری روستایی و توسعه فضاهای بومگردی در روستاها به نفع عمران روستایی به آن اشاره شده مربوط به عدم استقبال مناسب بخش خصوصی از فعالیت در این حوزه است.

مسوولان بنیاد می گویند هدف آنها از این اقدام یعنی ترویج گردشگری روستایی و توسعه اقامتگاه های بومگردی در روستاها این است که اولا روستاها توسعه یافته و ضمن ایجاد اشتغال برای ساکنان روستا، از مهاجرت های بی رویه از روستا به شهر و خالی از سکنه شدن این فضاها و از سوی دیگر ایجاد سرریز جمعیتی و بروز مشکلات متعدد اقتصادی و اجتماعی در شهرها از جمله بحران مسکن و رشد حاشیه نشینی و بدمسکنی جلوگیری شود.

در وهله بعد نیز مشکلات مربوط به نبود فضاهای مناسب برای گردشگری در روستاها که در ایام پیک تعطیلات منجر به سردرگمی مسافرها و نبود امکانات اسکان در مناطق مستعد جذب گردشگر می شود، برطرف شود.

در واقع آن طور که از صحبت های مسوولان بنیاد مسکن در امر توسعه گردشگری روستایی استنباط می شود آن است که جامعه هدف برای ورود به توسعه این امر در روستاها، خود روستاییان هستند. در واقع بنیاد مسکن به پشتوانه اعتبارات دولتی، به هر خانوار که در روستاهای شناخته شده به عنوان روستاهای مستعد برای توسعه گردشگری روستایی شناسایی شده اند علاوه بر وام نوسازی مسکن روستایی یک وام اضافه برای ساخت اقامتگاه بومگردی (خانه دوم در نقش اقامتگاه بومگردی) پرداخت می کند.

در واقع بخش خصوصی از نگاه مسوولان بنیاد مسکن همان روستاییان هستند که در روستا ساکن بوده و تقاضای دریافت وام و تسهیلات برای ایجاد اقامتگاه بومگردی دارند. یعنی هدف در وهله اول جذب سرمایه گذار از خارج از روستا نیست.

این در حالی است که در عمده نواحی خوش آب و هوا مانند محدوده های داخلی، حرایم و مناطق خارج از محدوده روستاها (نواحی کشاورزی، جنگلی و...) از سال های گذشته، بسیاری اقدام به ساخت ویلا چه به صورت مجاز و چه روی اراضی تصرف شده به شکل غیرقانونی کرده اند یا تغییر کاربری هایی در این زمینه انجام شده است.

در واقع در همه سال های گذشته تاکنون به جای آنکه ساخت و ساز در نواحی خوش ‌آب و هوا در قالب هتل، اقامتگاه و فضاهای عمومی باشد، صرف ویلاسازی های شخصی از سوی افراد متمول شده است. این یک گره بزرگ در توسعه گردشگری روستایی است که به نظر می رسد از چشم متولیان توسعه گردشگری در روستاها نیز پنهان مانده است.

مسوولان توسعه روستایی در بنیاد مسکن در حالی اجرای طرح توسعه گردشگری در روستاها را در دستور کار قرار داده و در حال عملیاتی سازی آن هستند که معتقدند مشکل اصلی در اجرای این مسیر و ایجاد انگیزه در روستاییان (بخش خصوصی که به تعبیر مسوولان برای توسعه گردشگری روستایی باید پای کار بیاید)، روستاخواری، زمین خواری و جنگل خواری های صورت گرفته در مناطق خوش آب و هوا از سوی اشخاص و ساخت ویلاهای شخصی نیست.

چرا که اولا بخش عمده ای از این ویلاها در خارج از محدوده روستاها قرار گرفته اند و در واقع در محدوده طرح هادی نیستند در حالی که طرح توسعه گردشگری و اقامتگاه های بومگردی مربوط به درون محدوده روستاها یا درون محدوده طرح هادی روستایی است.

در وهله بعد مشکل اصلی، موضوع عدم اطلاع هموطنان و گردشگران از بسیاری از مناطق خوش آب و هوا و برخوردار از جاذبه های طبیعی، تاریخی و گردشگری است. در واقع ناشناخته بودن این مناطق برخوردار از پتانسیل های گسترده برای جذب گردشگر باعث شده است روستاییان نیز تمایل چندانی به ساخت اقامتگاه و فعالیت در حوزه بومگردی نداشته باشند.

بنابراین در وهله اول برای این اقدام باید نسبت به معرفی این مناطق مستعد و جذاب برای جذب گردشگر اقدام شود. چرا که تنها گوشه های کوچکی از این ظرفیت ها و مکان های توریستی از سوی گردشگران شناسایی شده است و همین موضوع باعث تجمع گردشگر، کمبود مراکز اقامتی و ترافیک شدید گردشگران در نقاط خاص در مقاطع پیک تعطیلات می شود.

این در حالی است که اگر نواحی ناشناخته اما مستعد گردشگری در روستاها به درستی معرفی و به گردشگران و تورلیدرها شناخته شود، به دلیل ایجاد تقاضا، در روستاییان انگیزه برای ساخت و توسعه اقامتگاه های بومگردی ایجاد می شود و گردشگری روستایی توسعه می یابد.

بیشتر بخوانید: جریان ملاکی زمین به روستاها رسیده است

دنیای اقتصاد