جزئیات جدید از علت تخریب گسترده در زلزله ترکیه منتشر شد

به گزارش اخبار ساختمان، خانه قرار است یک پناهگاه امن برای ساکنان خود باشد، اما زمانی که زلزله رخ می دهد، همین خانه می تواند باعث مرگ ساکنانش شود. این زلزله نیست که می کشد، بلکه خود خانه است که تبدیل به عامل مرگ افراد می شود؛ فروریختن سازه ها، ریزش کف ها و فروریختن دیوارها باعث مرگ افراد ساکن در خانه می شود.

بر اساس گزارشی از فایننشال تایمز، زمین لرزه های قدرتمندی که ۶ فوریه جنوب شرق ترکیه و شمال سوریه را لرزاند، کل خیابان ها و بلوک های شهر را به ویرانه تبدیل کرد، در حالی که اینها بلوک های مدرنی بودند که تقریبا مانند تمام ساختمان های امروزی ما از بتن تقویت شده با فولاد ساخته شده بودند؛ درست بر اساس روشی که در کتاب های درسی معماری آمده است. اما چگونه ممکن است تا این حد تخریب شوند؟

دکتر یاسمین دیدم آکتاش، مهندس سازه متولد آنکارا و متخصص در سازه های مقاوم در برابر زلزله که در دانشگاه یوسی‌‌‌ال لندن تدریس می کند معتقد است، مهندسان دانش لازم را برای ساخت بنایی که بتواند در برابر هر نوع لرزه ای مقاومت کند دارند، با این حال پس از زلزله های سال ۱۹۹۹ که مرکز آن ازمیت بود، ساختمان ها به قدری تخریب شدند که باقی مانده آنها به راحتی حتی با دست جمع آوری می شد. چراکه ماسه جایگزین بتن شده بود. از آن زمان ترکیه قوانین قوی و پیشرفته ای برای ساخت و ساز دارد، اما ساختمان ها چگونه ساخته می شوند که در مقابل زلزله مقاوم نیستند.

به گفته وزارت مسکن و شهرسازی ترکیه، در سال ۲۰۱۸ بیش از ۵۰‌ درصد از کل ساختمان ها در این کشور، یعنی تقریبا ۱۳ میلیون سازه، به صورت غیرقانونی ساخته شده بودند. با وجود زمین لرزه های مکرر در این کشور، تنها تعداد بسیار کمی از ساختمان های قدیمی با حفاظت یا تقویت بیشتر مقاوم سازی شدند.

دولت ترکیه در سال ۲۰۱۸ از برنامه گسترده ای برای اعطای عفو به مالکان و افراد مسوول در پی نقض قوانین ساختمانی این کشور رونمایی کرد، به طوری که بر این اساس مالکان متخلف با پرداخت جریمه می توانستند از اصلاح ساختمان های خود خودداری کنند.

به دلیل زلزله اخیر، ترکیه و سوریه ممکن است در ذهن ما تنها کشورهای در معرض خطر زلزله باشند، اما واقعیت این است که آنها در مواجهه با فاجعه واقعی و بالقوه تنها نیستند. نقشه ای که تلاقی تراکم جمعیت و مناطق لرزه ای را نشان می دهد بسیار ناراحت کننده است. نوارهایی از نقاط روشن در سراسر شمال هند، مالزی، اندونزی، ژاپن و در سراسر سواحل غربی آمریکای شمالی، مرکزی و جنوبی در یک خط متراکم و تقریبا ناگسستنی می درخشند.

گسل سن آندریاس در کالیفرنیای مرکزی قرار دارد و تخمین زده می شود این گسل هر ۲۲ سال یک بار زلزله ای به بزرگی ۶ ریشتر یا بالاتر را متحمل شود. این گسل آخرین بار در ۱۹۰۶ فعال شد و به زلزله ای با بزرگی ۸/ ۷ ریشتری منجر شد که سان‌فرانسیسکو را ویران کرد.

زمین لرزه های ویرانگر در کشورهایی با قوانین ساختمانی قوی، از جمله زلزله های کرایست چرچ نیوزیلند و توهوکو، ژاپن در ۲۰۱۱ به خوبی نشان داد که نمی توان همه ویرانی ها را بر گردن مقررات ضعیف، فساد یا ساخت و سازهای نامناسب موجود در برخی از اقتصادهای در حال توسعه انداخت.

مهندسان و سازندگان ژاپنی هنوز زلزله بزرگ کانتو در ۱۹۲۳ را که ۱۴۰‌ هزار قربانی بر جای گذاشت به یاد دارند و همچنان به ایجاد نوآوری در ساخت و سازهای خود ادامه می دهند. از قرار دادن ضربه گیرهای هیدرولیکی و شاقول های بزرگی که مانع از تکان های شدید می شوند گرفته تا توری هایی که ساختمان ها را در بر می گیرد، استفاده از ایده های مهندسی جدید پیچیده و ساده در ساخت و ساز، همچنان ادامه ‌دارند.

معماران مشهور از جمله کنگو وما و سو فوجیموتو به طرح پیشنهاد معماری های زیبا و با دوام بیشتر ادامه می دهند. شیگرو بان، که پس از زلزله هائیتی در ۲۰۱۰، خانه های موقت را با استفاده از لوله های مقوایی، نخ و برزنت طراحی کرده بود، نیز خانه های ساده مقاوم در برابر زلزله را از مواد ارزان قیمت طراحی کرده است که می توانند توسط جوامع بدون دریافت کمک خارجی ساخته شوند.

در سوی دیگر، ساختمان های بزرگ نیز از جداسازی شالوده استفاده می کنند، که در آن تکیه گاه های لغزشی یا برشی به سازه اجازه می دهند تا درهنگام تکان های شدید از پایه خود جدا شوند. برای ساختمان های بلندتر، میراگر جرمی تنظیم شونده یا جاذب انرژی استفاده می شود؛ اساسا وزنه های فولادی یا مخازن آب در بالای برج ها، به کاهش حرکات شدید کمک می کنند. از همین دستگاه ها برای کاهش سرعت نوسان استفاده می شود.

آسیب پذیرترین ساختمان ها کدامند؟

اگر یک قرن پیش، زلزله بزرگ کانتو به طور غم انگیزی محدودیت های ساختمان های تاریخی و اولیه مدرن را در مقاومت در برابر لرزش نشان داد، لرزش های جدیدتر در کوبه (ششمین شهر بزرگ ژاپن)، هبی (استانی واقع در شرق چین) و مکزیکوسیتی نشان داده اند که آپارتمان های متوسط در شهرهایی با رشد سریع هستند که به آسیب پذیرترین ساختمان ها بدل شده اند، نه آسمانخراش هایی که به شدت با اصول مهندسی ساخته شده اند.

به گفته آکتاش، معمولا در فرآیند ساخت و ساز صرفه جویی می شود؛ مواد ارزان تر جایگزین می شوند، کیفیت پایین تر در بتن یا میلگردهای تقویت کننده در راستای کاهش هزینه های ساخت صورت می گیرد. از طرفی هم ممکن است مالکان ساختمان ها، طبقات دیگری را اضافه ‌‌‌کنند یا حتی ستون ها یا دیوارهای سازه ای را در طبقه همکف حذف کنند تا این طبقه را تبدیل به یک سوپرمارکت کنند. چنین کاری، منجر به کاهش استحکام سازه دقیقا در جایی که بیشتر مورد نیاز است، می شود.

این شرایط در زبان لرزه ای به عنوان «طبقه اول نرم» شناخته می شود؛ طبقه همکف با سقف های بلندتر از بقیه ساختمان و شاید ویترین مغازه های بزرگ، همگی منجر به کاهش استحکام سازه ای می شود، درست در جایی که بیشتر مورد نیاز است.

پیامدهای زمین لرزه های اخیر شرایط شهری دیگری را نیز برجسته کرده است که در آن فضای عمومی گسترده برای تجمع پس از بلایا در شرایطی که سازه ها ممکن است هنوز ناامن باشند مورد نیاز است. هاکان توپال، هنرمند و مهندس ترک، معتقد است بسیاری از این فضاها برای احداث پارک و میدان های عمومی در سراسر ترکیه وجود داشتند. اما اکنون به جای این مکان ها، پاساژها و مراکز خرید ساخته شده اند.

خبر فاجعه از توافق بد

به گفته آکتاش، آنچه در تصاویر و تلویزیون دیده می شود این است که ساختمان های فروریخته مانند پنکیک فرو ریختند. عبارت پنکیک متلاشی شدن ساختمان هایی را توصیف می کند که در آن اتصالات بین دیوارها و کف ها جدا می شود و طبقات مانند پشته ای از پنکیک روی هم انباشته می شوند و ساکنان را بدون هیچ هشداری له می کنند. این فاجعه معمولا نشان می دهد که برخی از مراحل ساخت مورد توافق قرار گرفته اند.

به گفته آکتاش، مهندسان می توانند ساختمان ها را به گونه ای طراحی کنند تا تقریبا در برابر هر زلزله ای مقاومت کنند. اما اکثر مردم زندگی در یک جعبه بتنی با پنجره های کوچک را انتخاب نمی کنند و پیمانکاران در ازای ساخت آنها پول زیادی به دست نمی آورند.

شاید بزرگترین مشکل روش ساخت باشد؛ قراردادهای ریشه دار. انواع مستطیل ها و مکعب هایی که ممکن است برای ساختن و زندگی در آنها راحت باشند، اما ساختارهایی شکننده را ایجاد می کنند. سازش های شکل گرفته در ساخت و ساز، اتصالات ضعیف و اتصالات بد می توانند به راحتی یک سازه را تضعیف کنند. تماشای مدلی از یک ساختمان سه یا چهار طبقه که در شبیه سازی زلزله، مانند ژله می لرزد، قبل از اینکه کاملا فرو بریزد، آسیب پذیری بناهای ما را نشان می دهد.

با این حال، اقدامات مقاوم سازی ساده ای وجود دارد که می تواند تفاوت بزرگی در ساختمان ها ایجاد کند. به عنوان مثال، قرار دادن براکت های مورب در گوشه ها، مقاومت ساختمان ها را بالا می برد. ضربه گیرهای حرکات در طبقات متناوب می تواند برای مقابله با بدترین آسیب ها و خطر سقوط کافی باشد.

در اندونزی پناهگاه هایی در داخل خانه ها ساخته اند؛ یک اتاق که از اتاق های دیگر محکم تر است تا در صورت وقوع زلزله ساکنان جایی امن برای رفتن داشته باشند. بخش اعظم کالیفرنیا به طور موثر با اقدامات ضد‌لرزه ای مجهز شده است. لس‌‌‌آنجلس و سانتا مونیکا هر دو بهسازی ساختمان های آسیب پذیر را اجباری کرده اند، اما بسیاری از شهرها همچنان به مقاومت ادامه می دهند.

تاریخ سرشار از الهام است. پس از زلزله 1755 که شهر لیسبون را ویران کرد، معماران و مهندسان قفس پومبالین را ساختند، که یک سیستم قاب چوبی با استفاده از تیرهای عمودی، تیرها و آرماتورهای مورب بود که همگی با سنگ پر شده بودند. این سیستم از انعطاف پذیری چوب و استحکام و کیفیت سنگ بهره می برد. منطقه جدید بایکزا در این شهر به طور کامل با استفاده از این روش ها بازسازی شد.

از کوه های ‌آند گرفته تا اندونزی، بامبو یک ماده انعطاف پذیر است. درحال حاضر بامبو به دلیل پایداری خود (مطمئنا در مقایسه با بتن سنگین کربن) تولدی دوباره را تجربه می کند. مقاوم، سبک وزن است، می تواند به صورت محلی رشد کند و منبعی تجدیدپذیر است.

معمار کلمبیایی سیمون ولز با استفاده از بامبو ساختمان های پیچیده و زیبایی می سازد و دیگران را در سراسر اقیانوس آرام نیز تشویق کرده است که از آن استفاده کنند. رشد سریعی دارد و کار با آن ساده است و می تواند توسط جوامع کوچک بدون تجهیزات سنگین استفاده شود. حتی اگر در اثر لرزش آسیب ببینند، تعمیر ساختمان های بامبو آسان است و در صورت فروریختن جزئی، مانند سازه های بتنی کشنده نیستند.

شرکت مهندسی رامبول خانه های بامبو مقاوم در برابر زلزله را در لومبوک اندونزی، با سازه های متقاطع و صفحات بافته شده توسعه داده است. زمین لرزه های پاکستان در سال 2005 نیز انگیزه ای برای طراحی مجموعه ای از خانه ها شد که به گونه ای طراحی شده بودند که در برابر زلزله و سیل مقاوم باشند و در عین حال برای امداد اضطراری و مسکن طولانی مدت نیز مناسب باشند. مسکن آنها که مقاوم، اما ساده و ارزان ساخته شده اند، باعث حل مشکلات عظیم بی خانمانی پس از زلزله می شود.

با این حال، حقیقت تلخ این است که بیشتر ساخت و سازهای مسکونی در جهان اصلا بر اساس مقررات نیستند، یا اگر این طور باشد، کارآیی آن به دلیل فساد و بی توجهی از بین می رود. سخت است پذیرفتن اینکه هر زمین لرزه ای تراژدی بی پایان انسانی را به همراه دارد. اما حتی در فقیرترین شهرها، می توان تدابیری اتخاذ کرد تا اطمینان حاصل شود که ساختمان ها به جای ساکنان بیشترین آسیب را متحمل می شوند.

زمین لرزه ای به بزرگی هفت ریشتر تقریبا هر ماه یک بار به زمین می رسد؛ زمین لرزه ای به بزرگی 3/ 6 ریشتر نیوزیلند را اخیرا لرزاند. بیشتر آنها در جایی اتفاق می افتند که مردم حضور ندارند. زمین اهمیتی به اینکه زلزله ها کجا رخ دهد نمی دهد، ولی ما باید به ساخت بهتر اهمیت دهیم.

بیشتر بخوانید: زلزله ترکیه چه درس عبرت هایی برای ایران دارد؟

دنیای اقتصاد