رعایت استاندارد 2800؛ مهم‌ترین گام برای پیشگیری از تخریب‌های لرزه‌ای در ساختمان‌های ایران

به گزارش اخبار ساختمان، زلزله، مهمان ناخوانده‌ای است که در سراسر ایران سابقه‌ای طولانی دارد؛ از رودبار و بم گرفته تا سرپل‌ذهاب و خوی. تخریب‌هایی که در هر حادثه رخ می‌دهد، نشان می‌دهد بخش زیادی از خسارات نه به‌خاطر شدت زمین‌لرزه، بلکه به علت عدم رعایت اصول مهندسی سازه و استاندارد ۲۸۰۰ است. این استاندارد که اساس طراحی لرزه‌ای ساختمان‌ها در کشور به حساب می‌آید، مجموعه‌ای از ضوابط برای ایجاد رفتار مناسب سازه هنگام زلزله ارائه می‌کند؛ ضوابطی که اجرای صحیح آن‌ها می‌تواند تفاوت میان یک سازه ایمن و یک خرابه پس از زلزله باشد.

چرا رعایت استاندارد ۲۸۰۰ حیاتی است؟

استاندارد ۲۸۰۰ ایران با هدف افزایش تاب‌آوری سازه‌ها در برابر نیروهای جانبی ناشی از زلزله تدوین شده است. این استاندارد، طراحی سازه را محدود به تحمل بارهای ثقلی نمی‌داند، بلکه رفتار دینامیکی ساختمان، شکل‌پذیری، توزیع سختی، نامنظمی‌ها و حتی جزئیاتی مانند اتصالات، دیوارها و اجزای غیرسازه‌ای را نیز در نظر می‌گیرد.

بی‌توجهی به بندهای این استاندارد منجر به سه مشکل اساسی می‌شود:

1. تمرکز تنش و شکست موضعی در دیوارها، اتصالات و قاب‌های ضعیف.

2. تلفات ناشی از ریزش اجزای غیرسازه‌ای مانند تیغه‌ها و نما، که حتی در زلزله‌های متوسط رخ می‌دهد.

3. عدم تأمین شکل‌پذیری کافی و شکست ناگهانی (brittle failure) بدون هشدار.

در حالی‌که رعایت اصول ۲۸۰۰، ساختمان را قادر می‌کند در برابر تکان‌های شدید، انرژی را به صورت کنترل‌شده مستهلک کند و رفتار نرم و قابل‌اعتماد از خود نشان دهد.

نقش اجزای غیرسازه‌ای در ایمنی لرزه‌ای: اهمیت دیوارهای تیغه‌ای

یکی از نادیده‌گرفته‌شده‌ترین بخش‌ها در بسیاری از پروژه‌ها، رفتار لرزه‌ای دیوارهای غیرباربر است. شاید تصور شود این دیوارها تأثیری در مقاومت سازه ندارند؛ اما تجربه زلزله‌های گذشته نشان داده:

* این دیوارها اولین قسمت‌هایی هستند که در زلزله دچار ترک، شکست و فرو‌ریزش می‌شوند.
* سقوط آن‌ها می‌تواند منجر به خسارات جانی، گرفتاری افراد و انسداد مسیرهای خروج شود.
* رفتار نامنظم یا شکست ناگهانی آن‌ها باعث ایجاد نیروهای اضافی بر اسکلت ساختمان می‌شود.

در همین‌جا است که راهکارهایی مانند میلگرد بستر به عنوان یک تکنیک ساده اما فوق‌العاده مؤثر وارد عمل می‌شود.

میلگرد بستر؛ یک راهکار کوچک با اثر بسیار بزرگ در کاهش خسارات زلزله

میلگرد بستر (Bed Joint Reinforcement) یکی از روش‌های استانداردسازی رفتار دیوارهای غیرباربر مطابق با استاندارد ۲۸۰۰ و آیین‌نامه‌های معتبر جهانی است. این محصول در اصل یک شبکه فولادی طولی–عرضی است که در ملات بین رج‌های دیوارگذاری قرار می‌گیرد و عملکرد زیر را ایجاد می‌کند:

 1) افزایش یکپارچگی دیوار

دیوار مانند یک صفحه یکسره رفتار کرده و ترک‌های برشی، قطری و افقی تا حد زیادی کنترل می‌شود.

2) جلوگیری از ریزش دیوار در زلزله

میلگرد بستر، تنش‌های ناشی از حرکت زمین را در طول دیوار توزیع کرده و از شکست ناگهانی جلوگیری می‌کند.

3) کاهش تغییرمکان‌های خارج صفحه

دیوارهای سفالی، بلوکی یا AAC معمولاً در برابر نیروهای Out-of-Plane بسیار ضعیف‌اند؛ میلگرد بستر این ضعف را مرتفع می‌کند.

4) همخوانی کامل با ۲۸۰۰

این محصول، دقیقاً در راستای بندهای مرتبط با تقویت اجزای غیرسازه‌ای و افزایش شکل‌پذیری دیوار عمل می‌کند.

5) نصب ساده و هزینه پایین

برخلاف راهکارهای پیچیده‌تر، میلگرد بستر تنها با یک اجرای بسیار ساده، تأثیر قابل‌توجهی بر ایمنی لرزه‌ای پروژه می‌گذارد.

به همین دلیل است که در پروژه‌های بزرگ کشور، این محصول تبدیل به «حداقل اقدام» برای مهندسان ناظر شده است.

انواع میلگرد بستر

* نردبانی
* خرپایی

* میلگرد بستر نردبانی (ladder)

* میلگرد بستر خرپایی(truss)

پیشگیری همیشه ارزان‌تر از بازسازی است

ساختمانی که در طراحی آن استاندارد ۲۸۰۰ به‌صورت کامل رعایت شده باشد، حتی در شدیدترین زلزله‌ها معمولاً تخریب نمی‌شود، بلکه فقط آسیب‌های جزئی و قابل تعمیر خواهد داشت. اما سازه‌ای که رعایت نشده باشد، حتی یک زلزله متوسط می‌تواند:

* دیوارهای آن را بریزد،
* نما را تخریب کند،
* راه‌پله و مسیرهای خروج را مسدود کند،
* و در نهایت هزینه‌ای چندین برابر برای بازسازی ایجاد کند

اگر هزینه‌های مقاوم‌سازی یا استانداردسازی را با خسارات پس از زلزله مقایسه کنیم، مشخص می‌شود که رعایت استاندارد ۲۸۰۰ نه صرفاً یک انتخاب مهندسی، بلکه یک ضرورت اقتصادی و انسانی است.

روندی که امروز در کشور آغاز شده است

در سال‌های اخیر، نگاه سازندگان و کارفرمایان به سمت محصولات و تکنیک‌هایی رفته که:

* سرعت اجرا بالا دارند،
* تأثیر مستقیم بر ایمنی لرزه‌ای دارند،
* و مورد تأیید ناظران و آیین‌نامه‌ها هستند

میلگرد بستر و محصولات مشابه، دقیقاً در همین دسته قرار می‌گیرند. بسیاری از پروژه‌ها امروز در مرحله اجرا، قبل از دیوارچینی یا هم‌زمان با آن، از این تقویت‌کننده استفاده می‌کنند تا رفتار لرزه‌ای مجموعه را به سطح استاندارد برسانند.

بررسی کوتاه برندهای فعال در حوزه محصولات فولادی و تقویتی

در بازار ایران، چند مجموعه معتبر در زمینه ارائه محصولات مرتبط با ایمنی و تجهیزات فولادی فعال هستند. مجموعه‌هایی مانند:

* آهن آنلاین
* مرکز آهن
* یووال (Uwall)
* و چند برند تخصصی دیگر

که هر کدام بخشی از نیاز بازار را پوشش می‌دهند.

در بین این‌ها، مجموعه یووال (Uwall) طی سال‌های اخیر توانسته با ارائه محصولاتی مانند میلگرد بستر استاندارد، بست‌های دیواری، رول بولت، صفحات اتصال و…جایگاه ویژه‌ای بین پیمانکاران و ناظران پیدا کند. مزیت رقابتی یووال گواهینامه فنی از مرکز تحقیقات راه و مسکن شهرسازی، کیفیت یکنواخت، قیمت پایدار و امکان ارائه مشاوره فنی واقعی در پروژه است؛ موضوعی که بسیاری از کارفرمایان در پروژه‌های بزرگ به آن اشاره کرده‌اند.

جمع بندی

ایمنی لرزه‌ای یک ساختمان از اسکلت آن شروع می‌شود اما به آن محدود نمی‌گردد. اجرای صحیح استاندارد ۲۸۰۰ در کنار توجه به دیوارها، اتصالات و المان‌های غیرباربر، مهم‌ترین عامل جلوگیری از خسارات جانی و مالی در زلزله است. در این میان، استفاده از تکنیک‌های ساده‌ای مانند میلگرد بستر می‌تواند با هزینه‌ای اندک، عملکرد لرزه‌ای پروژه را تا چندین برابر ارتقا دهد.