افزایش ساخت و ساز ناهمگن در روستاها

به گزارش اخبار ساختمان، خانه مادربزرگم صفای دیگری داشت؛ خانه ای کوچک با دیوارهای کاهگلی در یکی از روستاهای مرکزی شهر بجنورد، آن سال ها شیفته آن خانه با آن سبک معماری بودم.

طاقچه ای کوچک داشت که با دستمال های گلدوزی شده تزیین شده بود، شب ها فانوس پای طاقچه روشن و آتش آن با آسمان پر ستاره یکی می شد.

تصویر خانه مادربزرگم و دیگر خانه های روستایی تصویری واقعی از روستاست که همچنان در ذهنم نقش بسته است. اما پس از زلزله که بخشی از خانه ها را ویران و پایه های خانه مادربزرگم را لرزان کرد، دولت به طور کلی جای روستا را تغییر داد و روستاییان تبدیل به شهرک نشین های حاشیه جاده شدند؛ شهرک هایی روستایی که کارکرد و منظر روستایی ندارند.

مصالح بیشتر خانه ها مصالح روز است و خبری از دوستی طبیعت و زندگی نیست. البته نمی توان انکار کرد که به سازی و مقاوم سازی این مناطق کمک موثری به ایمنی منازل روستاییان کرد اما مصالح روستایی و محلی به سرعت فراموش شدند و در گذر ایمن سازی خانه های روستایی، هویت روستاها از آنها گرفته شد.

این روزها رغبتی برای رفتن به روستاها نیست، روستاهایی که در واقع محله ای شهری هستند که در کنار جاده ها جا خوش کرده اند.

فراموشی همزیستی با محیط زیست

یک استاد دانشگاه معتقد است که آنچه در انبوه سازی مسکن روستایی در حال فراموشی است، همزیستی با محیط زیست و سنت معماری ایرانی است.

به گفته «احمدزاده» سیاست های ساخت و ساز در کشور و استان نیاز به بازخوانی و بازنگری دارد زیرا بازسازی باید همراه با به کارگیری ۳ دانش یعنی تاریخ زیست سرزمین، دانش زیست بوم و همزیستی با اقلیم و دانش فنی زمانه باشد اما آنچه در مسکن سازی فعلی در روستاها غالب است، بیشتر دانش فنی است و به نظر می‌رسد ۲ دانش دیگر فراموش شده است.وی ادامه می دهد: طبیعی است وقتی روی دانش فنی تمرکز بیشتری شود، شاهد نوعی یکسان سازی خواهیم بود و به این ترتیب، سنت معماری و ساخت و ساز سرزمین مان را فراموش می‌کنیم.

این استاد تاکید می کند که شهری شدن روابط اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در روستاها، نوعی تقاضای نوپردازی در روستاییان ایجاد کرده است اما از آن جایی که این نوپردازی به صورت یک سویه در روستاها ارائه شده، به شرح خدمات همسان رسیده است.

به گفته او این شرح خدمات باعث اقدامات اجرایی مشابه می‌شود و به همین دلیل است که سالانه حدود هزاران واحد همسان به سازی یا نوسازی می‌شود این در حالی است که سنت معماری ما همواره نوآورانه بوده و به ویژه نماد معماری را در روستاها می‌توان به بهترین شکل دید. این استاد دانشگاه معتقد است که باید سیاست های ساخت و ساز مسکن روستایی مورد تجدید نظر و بازنگری قرار گیرد. به گفته او، این بازخوانی می‌تواند در ارتقای کیفیت زندگی روستاییان موثر باشد.

این کارشناس، مسئله دیگری را نیز در این خصوص مطرح می کند؛ بنا بر این نظر افزایش هزینه های نهاده های مسکن نظیر میلگرد، شن و ماسه و انواع مصالح موجب شده ساختمان حتی در روستاها نیز تبدیل به سرپناه شود و دیگر آن معماری گذشته که برگرفته از سنت های قدیمی بود رنگ باخته است؛ معماری که زیبا و کاربردی بود اینک قربانی چند مسئله شده است؛ به عنوان نمونه در گذشته از پنجره های تو رفته در دیوارها استفاده می شد که این نوع معماری در نوردهی و بازتاب و انتقال نور به محیط خانه تاثیر داشت و اینک این نوع معماری دیگر دیده نمی شود.

بالا بودن هزینه ها

اما روستاییان نیز در این خصوص نظری دارند، برخی از آنها می گویند هزینه های ساختمان های با معماری سنتی و کاهگلی، دیوارهای سنگی و ساروج چند برابر ساختمان های بتنی و سیمانی است و هم اکنون نمی توان روستاییان را مجبور به ساخت خانه هایی با معماری بومی کرد چرا که اکنون نیمی از هزینه های ساخت در قالب تسهیلات داده می شود.

به گفته برخی روستاییان، تسهیلات ساخت مسکن روستایی به زحمت برای ساخت یک طبقه کفاف می کند و از سوی دیگر نمی توان به راحتی مصالح قدیمی مانند سنگ و کاهگل پیدا کرد.

افزایش وام روستایی هم نتوانسته روستاییان را به ساخت خانه های سنتی و بومی ترغیب کند و معماری اصیل بومی در جدال با سیمان و سنت رنگ باخته است.

ساخت و ساز با یک پلان

بخشدار مرکزی بجنورد با بیان اینکه در سال ۹۷، حدود ۲ هزار و ۷۰۰ واحد روستایی به سازی و بازسازی شد، می افزاید: این تعداد واحد با یک «شیت پلان» ساخته شده است و به طور معمول این روال برای ساخت و سازها در روستاها اعمال می شود.

«نودهی» می گوید: بخش مرکزی بجنورد دارای ۸۲ روستای بالای ۲۰ خانوار و ۱۵ روستای زیر ۲۰ خانوار است، از این تعداد ۱۰ روستا از روستاهای هدف گردشگری هستند و در ساخت و ساز منازل مسکونی روستایی در این روستاها هیچ تفاوتی وجود ندارد.

به گفته این مسئول، در روستاهای هدف گردشگری سعی می شود بافت روستایی به طریقی حفظ شود اما خانه ها و سبک معماری درون منازل شهری است و تفاوتی با منازل شهری ندارد و در اصل بنیاد مسکن متولی هر گونه ساخت و ساز در روستاهاست و پروانه ساختمانی و پلان مورد استفاده نیز توسط این دستگاه صادر و ارائه می شود.

ایرنا