ضرورت ایجاد شهرهای تاب‌آور در پساکرونا

به گزارش اخبار ساختمان، برآیند اطلاعات موجود در حوادث و بحران‌های مختلف مانند شیوع بیماری کرونا و جنگ‌های بیولوژیکی نشان داد که بیشترین آسیب را نقاط متراکم و شهرهای بزرگ و شلوغ می‌بینند و آنچه باقی می‌ماند، روستاها و حاشیه‌های تاب‌آور شهرها خواهد بود بر این اساس کارشناسان معتقدند که باید شهرهای تاب‌آور را برای آینده توسعه داد و آماده کرد.

تاب‌آوری مفهوم جدیدی در طراحی شهری است که رویکرد اصلی آن طراحی با آسیب‌پذیری کمتر و انعطاف پذیری بیشتر برای شهرها در برابر تنش‌ها و حوادث است به گونه‌ای که یک شهر تاب‌آور، آماده است که در مواقع اضطراری به سرعت به شرایط جدید پاسخ داده و با کمترین آسیب به کار خود ادامه میدهد.

مفهوم تاب‌آوری برای نخستین بار در سال ۱۹۷۳ توسط شخصی به نام هولینگ مطرح شد. مطابق تعاریف وی، تاب‌آوری معیاری از توانایی سیستم برای جذب تغییرات است در حالی که هنوز مقاومت قبلی وجود دارد.

به عبارتی دیگر، تاب‌آوری توانایی سیستم‌های تحت استرس در بازگشت به حالت اصلی و توانایی باز سامان‌دهی خود است در واقع هر شهری که در مقابل مخاطرات، تحمل لازم را داشته باشد و بعد از وقوع مخاطره به سرعت به حالت طبیعی برگردد از تاب آوری بسیار برخوردارست.

با توجه به اینکه جمعیت شهرنشین در سال‌های اخیر در جوامع مختلف رو به افزایش بوده و شهرنشینی به میزان قابل‌توجهی با منابع انسانی، فعالیت‌های اقتصادی و مصرف منابع مرتبط است، بنابراین تراکم در این جوامع به لحاظ اندازه، تنوع جمعیتی و پیچیدگی، می‌تواند باعث آسیب‌پذیری بالا نسبت به حوادث مختلف و بلایای طبیعی شود.

بروز بحران‌هایی مانند شیوع بیماری کرونا که امروز همه کشورها را درگیر خود کرده و میلیون‌ها نفر به آن مبتلا و صدها هزار نفر جان باخته‌اند، اهمیت پرداختن به شهرهای تاب‌آور در عصر جدید که عده‌ای بحران‌های نوینی مانند جنگ‌های بیولوژیکی را در آن محتمل می‌دانند، دوچندان کرده است.

به گفته یک تحلیل‌گر مسائل اقتصادی و سیاسی، دانش ایجاد شهرهای تاب‌آور وجود دارد و اقتصاددانان درباره آن کار کردند بنابراین ما باید شهرهای تاب‌آور را به موضوع و گفتمان روز تبدیل کنیم و اصول آن را اخذ و با کمک‌های دولتی، نسبت به ایجاد آن اقدام کرد.

سیدعبدالحسین ساسان با اشاره به اینکه تاب‌آوری درباره شهر، روستا و صنعت به کار می‌رود، توضیح داد: در هر سه مورد از دیدگاه‌های بلایای طبیعی، سوانح، بهداشتی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، کالبدی و بوم شناختی ویژگی‌هایی برای تاب‌آوری تعریف شده است.

وی اضافه کرد: عوامل مشترکی برای تاب‌آوری در شهر، روستا و صنعت تعریف شده که شامل مقاومت در برابر " بلایای طبیعی مانند سیل، زلزله و رانش زمین"، " سوانح مانند بمباران هوایی، انفجار، بمباران شیمیایی و میکروبی، آتش سوزی، سرقت و جرم و جنایت" و " ویرانی‌های بوم شناختی مانند آلودگی هوا، باران اسیدی، خشکسالی و تخریب منابع طبیعی" است.

ساسان ادامه داد: در تاب‌آوری اجتماعی به ارتباطات سالم و سازنده میان شهروندان مانند باشگاه‌های گوناگون برای سنین، جنسیت، مذاهب و احزاب مختلف پرداخته می‌شود و تاب‌آوری فرهنگی، وضعیتی است که همه طبقات اجتماعی با فرهنگ متفاوت در شهر احساس امنیت و آرامش کنند.

وی تاب‌آوری کالبدی را نیز به وضعیتی گفت که در طراحی و معماری شهر، مشکلاتی مانند محیط زیست، زلزله و سوانح مختلف، حل و رفع می‌شود.

شهرهای تاب‌آور امنیت انسان را در برابر بحران‌ها حفظ می‌کنند

ساسان، شهرهای تاب‌آور را این گونه تعریف کرد که تا آنجا که می‌توانند کمتر بحران تولید کنند و بتوانند امنیت انسان را در برابر بحران‌های بشر ساز و حوادث غیر مترقبه مانند انتشار ویروس، آلودگی‌های محیط زیست، جنگ‌های بیولوژیک، سیل و زلزله حفظ کنند و مرگ و میر انسان را به حداقل برسانند.

وی با تاکید بر اینکه پس از فروکش کردن ویروس کرونا ما نباید مغرور شویم و به وضعیت گذشته که بحران‌ساز است برگردیم، افزود: ما نباید فراموش کنیم که اگر کرونا کنترل شد هنوز بحران‌هایی مانند آلودگی هوا و محیط زیست کنترل نشدند و نیاز است که از فرصت پیش آمده برای ترویج شهرهای تاب‌آور استفاده کنیم.

وی با اشاره به هزاره تاریک پیش از رُنسانس، گفت: اکنون نیز بشر به دوران تاریک بازگشته و درباره ویروس کرونا اطلاعات کاملی ندارد و حتی به توصیه‌هایی مانند ماسک زدن یا نزدن شک دارد و این امر نشان می‌دهد که بشر، ابتدایی‌ترین اطلاعات را نیز درباره این بیماری ندارد.

این استاد دانشگاه خاطرنشان کرد: بشر امروز نمی‌داند که آیا کرونا، ایمنی در بین افرادی که از این بیماری بهبود یافته‌اند ایجاد می‌کند و سازمان بهداشت جهانی هشدار داده که موج دوم این بیماری به مراتب کشنده‌تر از موج نخست آن است.

این اقتصاددان تاکید کرد: امروزه بشر پس از آنکه به دستاوردهای بزرگی در زندگی صنعتی، علمی و فناوری دست پیدا کرد، ناگهان به دوره ای پرتاب شد که باید در همه آن دستاوردها و سبک زندگی‌هایی که سازمان دهی کرده بود، تجدید نظر شود.

به گفته وی این روزها، وسایل حمل و نقل عمومی یکی از عوامل اصلی انتقال ویروس کرونا محسوب می‌شوند درحالی که جوامع مختلف تلاش کردند قطار شهری، اتوبوس و تاکسی را در دسترس و اختیار همگان قرار دارند اما اکنون با این شرایط نمی‌دانند تکلیف این سرمایه‌ها چه می‌شود.

ساسان با بیان اینکه عده‌ای می‌گویند دنیا از این پس همیشه میزبان کرونا خواهد بود ، تصریح کرد: همه این مسائل نشان می‌دهد که وارد عصر تاریک و عدم اطمینان شده‌ایم زیرا بشر نمی‌داند که همه آنچه که به عنوان تمدن می‌شناسد، آیا به آسایش و رفاه او در آینده با این شرایط منجر می‌شود.

وی با تاکید بر اینکه در دوره شیوع بیماری کرونا، اقتصاد به ویژه در بخش‌های گردشگری، حمل و نقل، خودروسازی، صنایع پتروشیمی و سوخت‌های فسیلی بزرگترین آسیب را دید، اظهارداشت: از طرفی صنایع دیگری مانند نرم‌افزار، بازی‌های رایانه‌ای و سرگرمی، رشد کردند و بازار خوبی خواهند داشت.

این تحلیل‌گر مسائل اقتصادی و سیاسی گفت: با توجه به شرایط پیش آمده در دوره شیوع بیماری کرونا، بیشترین تحولات در زمینه توسعه شهری، اسکان بشر و سبک زندگی در پیش رو خواهد بود.

سبک زندگی بشر تغییر خواهد کرد

ساسان ادامه داد: اگر سارس، ابولا و کرونا نسل جدیدی از ویروس‌ها بوده و عصر ویروس‌ها شروع شده باشد، در نتیجه سبک زندگی بشر بیش از هر چیز دیگری تغییر خواهد کرد و به احتمال قوی در این میان مهمترین تغییر درباره مجتمع‌های مسکونی است که دیگر به مانند گذشته، کارایی نخواهند داشت.

وی تاکید کرد: ما در ۲ ماه گذشته با بیماری کرونا مواجه بودیم اما باید بدانیم که فلسطینی‌ها بیش از ۵۰ سال در شرایط قرنطینه بسر می‌برند، هر روز که از خانه بیرون می‌آیند با دیوارهای بتنی مواجهند و بیشترین فشار بر روی آنها بوده است.

این اقتصاددان با بیان اینکه همین امر باعث شد تا آنها سبک زندگی و شهرهای تاب‌آور را ایجاد کنند، اضافه کرد: بررسی‌ها نشان می‌دهد که حدود ۱۱۰ شهر در دنیا تاب‌آور هستند که این اقدام خوبی در دنیاست.

ساسان با اشاره به اینکه ممکن است در آینده نقاط پر تراکم شهری همیشه دچار آسیب شوند، خاطرنشان کرد: این روزها ویروس کرونا در همه نقاط متراکم شهرهای بزرگ مانند نیویورک و لندن منتشر شده و تعداد زیادی را مبتلا کرده است.

به گفته وی ممکن است در آینده تراکم شهری که تمدن جدید ایجاد کرده به ضد ارزش تبدیل شود و بشر، تراکم کمتر را ترویج کند.

این استاد دانشگاه بیان کرد: ممکن است ویروس کرونا در روزهای آینده کنترل شود اما نباید فراموش کرد که ممکن است ویروس‌های بعدی به سراغ بشر بیاید به همین دلیل باید سبک زندگی تاب‌آور را ترویج داد.

تاب‌آوری به صورت جهانی و غیر گزینشی باشد

یک استاد رشته جامعه شناسی دانشگاه اصفهان نیز با بیان اینکه پدیده کرونا، به طور کامل جهانی و فرا مرزی است، گفت: به‌همین دلیل در تعریف‌های مختلف مانند تاب‌آوری پس از کرونا و هرگونه تصمیم‌گیری و برنامه‌ریزی برای آن باید مباحث بین‌المللی و "جهان‌وندی" مطرح باشد.

مرتضی پدریان به تغییر جهانی سبک زندگی پس از شیوع کرونا اشاره و اضافه کرد: اکنون همه کشورها چه غنی و چه فقیر، چه توسعه یافته و نیافته، چهار اصل ماسک زدن، شست و شوی مداوم دست‌ها، فاصله‌گذاری اجتماعی و رفتار دقیق در ارتباطات اجتماعی را در نظر می‌گیرند.

وی ادامه داد: کرونا بر خلاف فاجعه‌های دیگر که بیشتر کشورهای توسعه نیافته را درگیر کرد، مرزهای توسعه را به هم ریخته و حتی کشورهای توسعه یافته نیز با تعداد بالای تلفات مواجه هستند در نتیجه کرونا همه جهان را درگیر خود کرده است.

این استاد دانشگاه گفت: یکی دیگر از ویژگی بحران‌هایی مانند شیوع بیماری کرونا، فرا فردی و غیر گزینشی آن است به این معنی که منوط به قشر، جنس، نژاد و طبقه خاصی نیست و همه لایه‌های اجتماعی را درگیر خود کرد بنابراین تاب‌آوری نیز باید به صورت غیر گزینشی اجرا شود.

وی با اشاره به یکی از تفاوت‌های شیوع بیماری کرونا با سایر بحران‌ها، توضیح داد: در فاجعه‌های مختلف مانند سیل، زلزله و جنگ شاهد یک حمایت عاطفی جمعی در بین اعضای مختلف جامعه بشری هستیم که باعث افزایش میزان تاب‌آوری می‌شود اما در کرونا، این حمایت‌های جمعی را نداریم.

این جامعه شناس ادامه داد: در این حالت به دلیل شرایط خاص پدیده از جمله قرنطینه و خطر شیوع بالای بیماری امکان نزدیک شدن به افراد آسیب دیده و حتی اطرافیان آنها برای همدردی وجود ندارد.

وی با بیان اینکه همه این مسائل باعث می‌شود که زیست پس از کرونا، ویژگی‌های خاصی پیدا کند و در بخش‌های مختلف اثر خود را نشان دهد، گفت: همین موضوع، تاب‌آوری و نوع نگاه بشر در بخش‌های اقتصادی، باورها، مذهب‌ها، فرهنگی، ارتباطات اجتماعی و کنش‌های جمعی را به شدت تحت تاثیر قرار می‌دهد.

پدریان، تاکید کرد که پدیده‌هایی مانند شیوع بیماری کرونا از لحاظ روان شناختی و جامعه شناختی در حوزه‌های زیست بشر تاثیر می‌گذارد و رفتارها نیاز به بازخوانی پیدا می‌کند به این معنی که ارتباط ما چگونه باشد و آیا باید به زندگی دراز مدت فکر کنیم یا لحظه ای.

تاب‌آور کردن شهرها نیاز به نگاه جامع با جزییات اجرایی دارد

یک عضو هیأت علمی دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه هنر اصفهان نیز با بیان اینکه مبحث تاب‌آوری شهرها، بسیار گسترده است و نیاز به مطالعات جامع در همه بخش ها دارد، اظهار داشت که شهر تاب آور سه محور محیط، انسان و عملکرد را پوشش می‌دهد.

احمد شاهیوندی افزود: محیط در شهر تاب‌آور، ایمن، زنده، پویاست، مردم آن هوشمند با اطلاعات اولیه مورد نیاز هستند و عملکرد و فعالیت‌های این شهر متناسب و سازگار با ویژگی‌های انسانی و محیطی تعریف می‌شود.

وی ادامه داد: شهر تاب‌آور باید بتواند در سه محور مذکور در مقابل حوادث و بحران‌ها، شرایط پایداری را حفظ کند و دوام بیاورد به‌عنوان مثال در زلزله، باید وضعیت گروه‌های خاص مانند کودکان و سالمندان به طور ویژه دیده شود که چگونه در برابر این حوادث، ایمن بمانند.

این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه باید از تجربه‌های به دست آمده در دوران کرونا برای برنامه‌ریزی جهت تاب‌آور کردن شهرها استفاده کرد، گفت: ما در این بحران دیدیم که حتی کشورهای پیشرفته اروپایی و امریکا در پایداری محله‌ها، درآمد و مسائل بهداشتی به خطر افتادند و با توجه به بالا بودن جامعه سالمندی تعداد تلفات آنها بسیار زیاد بود.

شاهیوندی به موضوع فاصله‌گذاری اجتماعی و شعار در خانه بمانیم اشاره و تصریح کرد: در شهرسازی به موضوع داشتن فضای باز و نیمه باز در واحدهای مسکونی تاکید بسیاری می‌شود اما متاسفانه برخی از شرکت‌های ساخت وساز، این فضاها را کور می‌کنند و جزو فضای ساخته شده قرار می‌دهند تا سود بیشتری در فروش داشته باشند درحالیکه تاب‌آوری در چنین خانه‌هایی برای مردم بسیار دشوار است.

وی با تاکید بر اینکه تاب‌آور کردن شهرها، مستلزم فرهنگسازی است، افزود: به عنوان مثال در چنین شهرهایی باید فضاهای همگانی در هر محله ای وجود داشته باشد تا هنگام وقوع بحران، خدمات اولیه را ارایه کند و مردم بتوانند به آنجا پناه ببرند درحالیکه ما امروزه در شهرهایمان چنین چیزی را نادیده گرفته‌ایم.

این استاد شهرسازی به موضوع پدافند غیر عامل اشاره و خاطرنشان کرد: این موضوع نیز نقش بسیاری در تاب‌آوری شهرها دارد و باید مکان‌های عمومی وجود داشته باشد تا مردم بدانند که هنگام بحران به کجا مراجعه کنند تا در امان بمانند.

وی به رویه‌های بین المللی در این زمینه اشاره و اضافه کرد: لازم است تفاوت‌های جنسیتی نیز در ایجاد فضاهای شهری از بین برود تا تاب‌آوری شهرها افزایش یابد.

شاهیوندی، با بیان اینکه برای تاب‌آور کردن شهرها باید سه مرحله پیش از بحران، حین بحران و پس از بحران را در نظر گرفت، توضیح داد: در چنین شهرهایی باید سیستم‌هایی مانند بهداشت، آموزش، فرهنگ و محیط از قبل برای مواجهه با هرگونه بحران و اپیدمی آماده باشد بدین صورت که مردم زندگی عادی خود را داشته باشند اما با آموزش‌های لازم برای رویارویی با هرگونه بحران و حادثه آمادگی داشته باشند.

وی با اشاره به اینکه در حین بحران نیز همه بخش‌ها باید باهم بسیج و هماهنگ شوند تا این دوره با کمترین خسارت و آسیب طی شود، تصریح کرد: در دوران پس از بحران نیز باید همه بخش‌ها با حمایت دولت به شناسایی چالش‌ها و مشکلات و رفع آنها بپردازند از جمله اینکه برنامه‌ریزی شهری به دنبال این باشد که ساختمان‌ها را از این پس چگونه بسازند یا اینکه سیستم حمل و نقل چگونه باشد.

این استاد دانشگاه ادامه داد: همچنین در بخش‌های اقتصادی و مدیریت تدبیر شود که به‌عنوان مثال وقتی قرار است مردم در خانه بمانند چگونه هزینه زندگی آنها تامین شود یا اینکه بخش بهداشت و درمان ضعف زیرساخت های خود را شناسایی کند یا درباره سالمندان تدبیر شود که آنها که سواد استفاده از فضای مجازی ندارند چگونه در دوران قرنطینه اوقات خود را بگذرانند.

این پژوهشگر تاکید کرد که برنامه‌ریزی برای همه این موارد نیاز به نگاه جامع با جزییات اجرایی جهت تاب‌آور کردن شهرها دارد و هرکدام از دستگاه‌های اجرایی و گروه‌های اجتماعی باید به همدیگر برای تحقق آن کمک کنند.

کارشناسان معتقدند که فراهم بودن شیوه های امرار معاش مردم در شرایط بحران از مولفه‌های شهر تاب‌آور است بطوریکه با تاب‌آوری شهرها می‌توان در کنار بلاهای طبیعی زندگی کرد و زنده ماند که با توجه به بروز پدیده‌هایی مانند شیوع بیماری کرونا لازم است که گسترش چنین شهرهایی به طور جدی در دستور کار برنامه‌ریزان و سیاستگزاران جوامع قرار گیرد.

بر اساس گزارش وزارت بهداشت تاکنون بیش از ۸۷ هزار نفر در کشور بطور قطعی به ویروس کرونا مبتلا شدند و تعداد جان باختگان کرونا در کشور به بیش از پنج هزار نفر رسیده است. این ویروس از کشور چین به دیگر کشورهای جهان سرایت کرد و ساختارهای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جوامع را تحت تاثیر قرار داده است.

ایرنا