شهرک اکباتان و آرزوی های زنده یاد رحمان گلزار

به گزارش اخبار ساختمان، رحمان گلزار شبستری در مسافرت پدربزرگش به تاشکند ازبکستان در سال 1308 متولد شد اما بعد از اعلام رسمی دولت شوروی در اجازه زندگی به شرط دریافت تابعیت شوروی به ایران آمد و شناسنامه اش را در مشهد گرفت.

او در سن ۱۲ سالگی کلاس ششم را تمام کرد و در آن زمان پدرش را به علت بیماری تیفوس از دست داد. بعد از آن به مدرسه دارالفنون رفت و بعد از فارغ التحصیلی و علت علاقه ای که به رشته معماری داشت به دانشگاه هنرهای زیبای دانشگاه تهران وارد شد و در رشته نقاشی ادامه تحصیل داد.

شهرک اکباتان چگونه ساخته شد؟

رحمان گلزار شبستری در صنعت معماری و ساخت و ساز ایران یک چهره شناخته شده است که با سرمایه گذاری در شهرک اکباتان تهران بزرگترین شهرک مسکونی ایران و خاورمیانه را پایه گذاری کرد.

وی حدود ۵۰ سال قبل ساخت پروژه اکباتان را آغاز کرد. این پروژه آنقدر بزرگ و منحصر به فرد بود که در همان زمان مجله تایم مطلبی در ستایش آن پروژه تحت عنوان «هر ساعت، یک خانه» منتشر کرد.

اکباتان در زمینی به مساحت حدود ۵.۹۴ کیلومتر مربع، در سه فاز ساخته شده و به علت بهره مندی از امکانات رفاهی مانند مراکز خرید، مجموعه‌های آموزشی و ورزشی، بخش زیادی از نیازمندی های ساکنین در خود شهرک برآورده می شود.

نقشه ساخت شهرک اکباتان

طرح ساخت این شهرک در ابتدا بسیار وسیع بود و شامل ساخت یک دریاچه مصنوعی و بزرگ ترین مجموعه فرهنگی ایران می شد.

شهرک اکباتان را پیش از انقلاب نه آمریکایی‌ها ساختند و نه دولت وقت تاثیر چندانی در پیشرفت آن داشت. تمام مسئولیت و مدیریت طراحی، ساخت و تامین سرمایه این پروژه بر عهده مهندس گلزار بود. البته گلزار در انجام این پروژه از کمک آمریکایی ها و دانمارکی ها هم بهره گرفت.

در سال ۱۳۴۵ جردن گروزن معمار آمریکایی طرح ساخت شهرک اکباتان را ارائه کرد و شرکت آمریکایی استارِت (Starrett) اجرای آن را برعهده گرفت.

معماری شهرک اکباتان

ایده معماری این شهرک را از خیابانی در پاریس گرفت و شهرکی با معماری خاص و فضای سبز مناسب و مقاوم در مقابله زلزله بنا کرد که در نوع خود کم نظیر بود.

مقاومت در برابر زلزله تا ۹ ریشتر، فضای سبز بسیار گسترده، نورگیری کافی سازه، شوتینگ، رایزرهایی اختصاصی، پله‌های ویژهٔ فرار و ده‌ها استاندارد دیگر آمریکایی، اکباتان را توانمند ساخت تا عمر مفید شهرک، نزدیک به ۳۰۰ سال برآورد شود.

‏گذر زمان، اکباتان را دچار دلزدگی نکرده و برای آن دلیل هم دارد: «در ابتدا که قرار بود شهرکی به نام اکباتان ‏شکل بگیرد طراحان و ایده پردازان آن به دنبال فرم خاصی نبودند فرم های عجیب ‏خصوصیتی که دارند این است که بعد از مدتی کهنه و تکراری می شوند، درحالی که سادگی اکباتان در فرم ها ‏و نما‌ها هنوز هم وجود دارد و توانسته از دلزدگی دوری کند و درواقع پیر نمی شود.

ماجرای مصادره شهرک اکباتان

کار ساخت شهرک هنوز نیمه تمام بود که انقلاب ۱۳۵۷ رخ داد و پروژه متوقف شد. پس از سال ۵۷ با حکم دادگاه انقلاب مالکیت شهرک اکباتان از او سلب شد و شرکت عمران اکباتان مصادره شد و از آن پس به حکم دادگاه رحمان گلزار دیگر مالک اکباتان نبود و این شهرک به دولت واگذار شد و فروش واحدهای آن به صورت قرعه کشی انجام شد.

سازنده‌ی بزرگ‌ترین مجموعه مسکونی ایران، بعد از انقلاب از ایران مهاجرت کرد. او یک بار دیگر در دهه ۷۰ به درخواست دولت وقت به کشور بازگشت تا با اعتبار خود آزاد راه تهران-شمال را بسازد اما به دلیل کارشکنی هایی که صورت گرفت، باز هم مجبور به ترک وطن شد و نتیجه عدم استفاده از فرد توانمندی چون او، این است که بعد از این همه سال خبری از تکمیل و بهره برداری از این آزاد راه مهم نیست.

ماجرای ساخت شهرک اکباتان از زبان مهندس رحمان گلزار

وقتی صحبت از اکباتان می‌شود، ‌نخستین موضوعی که مهندس گلزار به آن اشاره دارد این است که «من نخستین کسی بودم که در ایران کار پیش ساخته را انجام ‌داد. نیتم این بود چند خانه بسازم و بدهم دست مردم تا آسوده در آن زندگی کنند. نخستین بار که ساختن ‌شهرک به ذهنم خطور کرد تمام دارایی‌ام به پنج میلیون تومان می رسید؛ می دانستم کار سنگین و بزرگی بر ‌دوش دارم و حالا وقتی به آن روزها فکر می کنم متوجه می شوم که خدا کمکم کرده و معجزه بوده که ‌توانسته ام این بار را به مقصد برسانم.«

گلزارشبستری زمانی که ایده اکباتان به ذهنش خطور می کند ‌دانشجویی بوده که فکرها و ایده های بزرگی داشته و البته ریسک پذیر: «ابتدای کار دوستانی اعلام همکاری ‌کردند و گفتند منابعی دارند که می توانند به ادامه پروژه کمک کنند، اما در میانه راه رها کردند و این من بودم ‌که تنها پای تصمیمی که گرفته بودم، ایستادم. کار سختی بود و مدیریت تمام کوچکترین و بزرگترین کارها ‌به‌عهده من بود.«

شنیدن قصه شروع اکباتان از زبان بنیانگذار آن شیرین است: «جوان بودم و پرانرژی و ‌تصمیم داشتم ایده ام را عملی کنم. برای همین بیشتر وقتم را در شهرک می‌گذراندم؛ از ابتدای صبح تا آخر شب. ‌در پروژه اکباتان دوست داشتم همه چیز را همانطور که در ذهنم بود و در کشورهای دیگر دیده بودم، اجرایی ‌کنم و در این زمینه از هیچ کوششی دریغ نکردم. به‌عنوان مثال دروپنجره ای برای شهرک در نظر داشتم. به ‌همین منظور کارخانه‌ دروپنجره ای را برای اکباتان خریداری کردم تا با سلیقه من دروپنجره ها را بسازد، ‌همین‌ مسأله در مورد کابینت ها هم صدق می‌کند. در آن دوران شیشه دوبل در ایران نبود و من برای این‌که ‌صدای هواپیما ساکنان را آزار ندهد تصمیم گرفتم از این شیشه ها استفاده کنم. برای همین کارخانه ای برای ‌ساخت این شیشه‌ها خریداری کردم. مسأله ام مال اندوزی یا تشویق شدن نبود، تنها حرفی زده‌ بودم که ‌می خواستم پای آن بایستم.

تمام این کارها را انجام دادم چون دوست داشتم شهرکی بسازم که مردم در آن ‌آسوده زندگی کنند. حتی برای تأمین گیاهان فضای سبز شهرک، باغی ٧٠ هزار متری در کرج خریدم تا تمام ‌گیاهانی که برای فضای سبز نیاز داشتیم را آنجا پرورش بدهیم؛ زیرنظر پرویز ملک. ایشان ایران است و ‌می‌تواند در فضای سبز حال حاضر هم کمک کند.«

بنیانگذار اکباتان به مسائلی اشاره دارد که نشان می دهد ‌تمام ابعاد و زوایا در نظر گرفته شده تا اکباتان پیر بعد از سال ها هنوز هم شهرک محبوب تهرانی ها باشد: «در ‌روزهای ابتدایی شروع پروژه اکباتان به خیابانی در وسط اکباتان فکر کرده‌ بودم؛ خیابانی شبیه به یکی از ‌خیابان های پاریس، اما بعد از مدتی که با آقایی دانمارکی که برای کارهای شهرک آمده بود به دانمارک ‌رفتم، متوجه شدم خیابان مسأله خیلی مهمی نیست و شهروندان بیشتر به مغازه، پارکینگ و ‌‌... اینها نیاز دارند.«

گلزار شبستری ادعایی در پروژه اکباتان ندارد: «هرکسی آجری در شهرک گذاشته در این ‌پروژه سهیم است. انحصاری برای خودم قائل نیستم. آرزوی من این است که تمام ساکنان در سلامت باشند. اگر ‌مراقب اکباتان باشند بعد از صدسال متوجه می شوند که چه چیزی بوده و همه شروع می کنند از روی آن ‌الگوبرداری کردن.

من نمی خواهم افتخاری برای خودم با این حرف ها به دست بیاورم. تنها نگرانیم این است که ‌فکرها و ایده هایی که برای شهرک اکباتان داشتم مسیرشان را گم کنند. فضای سبز مایه حیات ساکنان ‌اکباتان است و اگر سازمان هایی بخواهند در کم و کاست این فضا دخالت کنند، مثل این ‌است که راه نفس کشیدن من را می‌گیرند. تمام تمنایی که از شما دارم این است که نگذارید هیچ سازمانی در ‌کارهای ما دخالت بیجا داشته باشد. «

گلزار شبستری جزو نخستین کسانی بوده که پیش‌فروش کردن را در ایران ‌باب کرده است: «پروژه بزرگ بود چون در ابتدا می‌خواستیم ٤٥٠٠ خانه بسازیم، اما در اثر اشتیاق خریداران ‌در عرض ١٥ روز، ٢ هزار خانه فروختم و تقاضا به اندازه‌ای زیاد شد که شرکت هواپیمایی ملی هزار تا خانه نقد ‌خریداری کرد. من بعد از ٦ ماه متوجه شدم تقاضای خرید خانه به بالای ٨-٧ هزار رسیده، به همین دلیل تمام ‌زمین های اطراف را خریدم و به یکباره سطح شهرک اکباتان از ٥٥٠ هزار متر زمین رسید به ٢ میلیون و ‌‌٤٠٠ هزار متر. برای همین هم بود که برای تأمین هزینه‌ها بعضی خانه‌ها را پیش‌فروش کردیم.»