از طرح های مسکن کارگری چه خبر؟

به گزارش اخبار ساختمان، «تامین مسکن برای فرودستان» مانندِ منبع نوری کم‌ سو، در پشت ابرهای ضخیم و تیره و تار آسمان اقتصاد ایران قرار گرفته است؛ البته کارشناسان حوزه‌ی رفاه و آسیب‌های اجتماعی در هر فرصتی از ضرورت وجود آن، داد سخن‌‌ داده‌اند و خواستار حمایت دولت‌ها شده‌اند. در حالی قوه‌ی مجریه در زمینه ساخت مسکن برای اقشار کم درآمد، دچار عقب‌ماندگی است که اصل 43 قانون اساسی مسکن را جزء نیازهای اساسی مردم طبقه‌بندی کرده است.

قانونگذار تاکید کرده است که به منظور «ریشه‌کن کردن فقر و محرومیت» و «برآوردن نیازهای انسان در جریان رشد»، نیازهای اساسی انسان، باید تامین شود. در میان اقشار فرودست، یکی از آسیب‌پذیرترین گروه‌ها که برخورداری از مسکن از «نان شب» هم برای آن واجب‌تر است، کارگران هستند؛ قشری که در 41 سال گذشته به تدریج حدود 70 درصد از قدرت خرید دستمزد خود را به سبب ساختارِ معیوب اقتصاد و نابرابری طبقاتی، از دست داده است. از این رو سیاست تولید مسکن برای کارگران باید به دستور کار تبدیل شود؛ امری که صرفا جرقه‌ی آن با آغاز «طرح اقدام ملی مسکن» زده شده است.

اهمیت تامین مسکن برای کارگران سبب شد تا در چارچوب این طرح، تفاهم‌نامه‌‌ای برای ساخت 200 هزار مسکن برای کارگران میان وزارت کار و وزارت راه و شهرسازی منعقد شود.

«ابراهیم صادقی ‌فر» معاون فرهنگی و اجتماعی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی مسئول انجام هماهنگی‌‌ها میان این دو وزارت‌خانه است. وی در این گفتگو، ریشه‌های انعقاد این تفاهم‌نامه، چشم‌انداز و مسئولیت‌ها را شرح می‌دهد.

تهیه‌ی مسکن سازمانی و غیرسازمانی برای کارگران و بازنشستگان، همواره با موانعی رو به رو بوده است. تقریبا از پس از انقلاب، هرگونه طرح تولید مسکن برای اقشار کم درآمد، در حاشیه رفته است. به همین خاطر زمانی که خبر ساختِ 200 هزار مسکن برای کارگران، منتشر شد، پرسش‌هایی برای مخاطبان طرح اقدام ملی مسکن، یعنی «اقشار کم درآمد» به وجود آمدند. پرتکرارترین پرسش از این قرار بود: «آیا واقعا قرار است خانه‌‌دار شویم یا اینکه صرفا تبلیغاتی به راه افتاده است؟» باتوجه به اهمیت این پرسش، لطفا کلیت، مبانی و چشم انداز، ساخت 200 هزار مسکن را برای کارگران شرح دهید؟

اگر بخواهم از ابتدا شروع کنم، باید به متن ماده‌ی 149 قانون کار، گریزی بزنم. این ماده‌ی قانونی مقرر داشته که«کارفرمایان مکلف هستند با تعاونی‌های مسکن و در صورت عدم وجود این تعاونی‌ها مستقیماً با کارگران فاقد مسکن جهت تامین‌خانه‌های شخصی مناسب همکاری لازم را بنمایند. همچنین کارفرمایان کارگاه‌های بزرگ مکلف به احداث خانه‌های سازمانی در جوار کارگاه و یا محل‌مناسب دیگر می‌باشند». قانون‌گذار، البته به کارفرمایان تکیه نکرده و در تبصره‌ 1 ماده‌ی 149 قانون کار، دولت را مکلف کرده است که با استفاده از امکانات موجود و همکاری با شهرداری‌ها، به میدان بیاید. همچنین در تبصره 2 ماده‌ی 149، در شرح چگونگی انجام این کار، تاکید شده است که دستگاه‌های مسئول در تهیه مسکن کارگری، آیین‌نامه‌ی‌ای به این منظور تهیه کنند و آن را به تصویب هیات وزیران برسانند؛ بنابراین دولت در قبال ساخت مسکن کارگری، مسئولیت دارد. در سال‌های گذشته، چندین آیین‌نامه به این منظور تهیه شد؛ اما در نهایت به دلیل نقایص و مشکلاتی که وجود داشت، به تصویب هیات دولت نرسیدند و به در بسته خوردند.

در نهایت از فرصت «طرح اقدام ملی مسکن» استفاده کردید و بر اساس تفاهم‌نامه‌ای که با وزارت راه و شهرسازی منعقد کردید، توانستید کارهای ابتدایی ساخت 200 هزار از مجموع 400 هزار مسکن طرح نامبرده را برای کارگران که اصلی‌ترین اقشار کم درآمد کشور هستند، ممکن کنید

بله، در گذشته هم چنین برنامه‌ای را داشتیم؛ برای نمونه در جریان ساخت «مسکن مهر»؛ اما به دلیل اینکه این طرح «کلاسه‌بندی» شده نبود، توفیقی را نداشتیم؛ البته قصد ما از تهیه 200 هزار مسکن برای کارگران این نیست که از خانوارهای کارگری در یک مکان کلونیِ انسانی درست کنیم؛ بلکه می‌خواهیم کارگران کنار سایر اقشار زندگی کنند؛ به همین خاطر در متن طرح ملی اقدام مسکن با همکاری وزارت راه و شهرسازی به دنبال مشارکت در ساخت مسکن سازمانی هم هستیم. در کل در این طرح صرفا کارگرانی را که مسکن ندارند و میل به تهیه‌ی آن را دارند، هدف قرار داده‌ایم. افرادی که مالک مسکن نیستند را در متن طرح اقدام ملی مسکن در دسته افرادی با عنوان «متقاضیان دارای فرم (ج) سبز» می‌شناسیم؛ بنابراین ما می‌خواهیم این دسته از افراد را خانه‌دار کنیم.

مسئولیت‌های دستگاه‌های همکار با وزارت راه و شهرسازی مانند وزارت کار چیست؟

ابتدا به مسئولیت‌های وزارت راه و شهرسازی، اشاره می‌کنم. این وزارتخانه چارچوب اصلی کار، زمین‌های ساخت مسکن و ترتیبات مربوط به تسهیلات بانکی که به متقاضیان تعلق می‌گیرند، را مشخص می‌کند. زمین‌ها با قیمتِ صفر عرضه می‌شوند. کمک‌هایی که ما می‌توانیم انجام دهیم، مشارکت در تهیه‌ی زمین و بسیج کردن امکانات وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی برای مشارکت در ساخت مسکن سازمانی است. حدود 60 هزار نفر از افرادی که در مرحله اول ثبت نام کردند، کارگر بودند. این عده پالایش شدند و قرمزها، یعنی کسانی که خانه دارند، از آنها جدا شدند تا صرفا کسانی که فرم (ج) آنها سبز است، وارد طرح شوند.

باتوجه به نگرانی‌هایی که از کسری اعتباراتِ طرح‌های عمرانی وجود دارد، از چه زمانی ساخت و ساز، آغاز می‌شود؟

در استان خوزستان، کلنگ آغاز طرح زده شده است. وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی هم به موازات تفاهم نامه‌ی 3 ساله‌ای که برای ساخت 200 هزار مسکن با وزارت راه و شهرسازی منعقد کرده است با بهره‌گیری از کمک تشکل‌های کارگری و کارفرمایی، کمک وزارت صمت و همکاری آقای آقامحمدی، مسئول «گروه‌ بررسی‌‌های اقتصادی دفتر مقام معظم رهبری»، در حال پیدا کردن زمین‌های مناسب با قیمت صفر در شهرک‌های صنعتی است. باتوجه به اینکه 100 هزار کارگر، شاغل در شهرک‌های صنعتی هستند، می‌توانیم آن دسته از کارگرانی را که موقعیت آنها سبز رنگ است، تحت پوشش ببریم.

در کدامیک از شهرک‌های صنعتی کشور کار جانمایی زمین‌ها را انجام داده‌اید؟

در این زمینه 3 نمونه گرفته‌ایم؛ محور اشتهاد در استان البرز، ایوانکی در استان سمنان و شهرک صنعتی کاسپین در استان قزوین. مورد آخر، یکی از پرجمعیت‌ترین شهرک‌های صنعتی کشور است. در مهلت ثبت نام، 969 نفر در اشتهارد، 800 نفر در ایوانکی و 963 نفر هم در کاسپین اقدام کرده‌اند.

کارِ شناسایی زمین‌ها با کمک سازمان شهرک‌های صنعتی انجام شده است. تجهیزات لازم برای ساخت مسکن در شهرک‌های صنعتی وجود دارد و هزینه‌های آن به صورت تهاتری به سازندگان پرداخت می‌شود. همچنین می‌توانیم برای بالا بردن سرعت کار، بخواهیم که کار ساخت مسکن آغاز شود و هزینه‌های آن در مرحله بعد پرداخت شود.

چه میزان تسهیلات برای حمایت از خریداران مسکن که از اقشار کم درآمد هستند در نظر گرفته‌اید؟

از آنجا که وزارت کار مستقیم در این زمینه کار نمی‌کند، از میزان تسهیلات اطلاعات چندانی در دست نداریم. این کار را وزارت راه و شهرسازی انجام می‌دهد؛ اما طبق اطلاعات موجود، قریب به یک سومِ هزینه‌های ساخت مسکن در قالب تسهیلات به متقاضیان پرداخت می‌شود.

سایر وزارتخانه‌ها مانند وزارت آموزش و پرورش و وزارت دفاع هم برنامه‌هایی دارند و به حمایت از اقشار تحت پوشش خود که وارد طرح اقدام ملی مسکن شده‌اند، می‌‌پردازند؛ اما وزارت کار هم در این زمینه مشارکت می‌کند؛ به این منظور کارگروهی متشکل از وزارت کار، بانک رفاه کارگران، بانک مسکن و سازمان تامین اجتماعی تشکیل شده است که یکی از وظایف این کارگروه پایین آوردن نرخ سود تسهیلات است. یکی دیگر از اقدام‌‌های این کارگروه هم ارائه «آفر»هایی به سازندگان مسکن کارگری است؛ در ضمن ما می‌خواهیم که آنها در قالب «تعاونی سازندگان» فعالیت کنند.

این گفته شما به این معنی است که تعاونی‌های کارگری برای ساخت مسکن، مشارکت داده نمی‌شوند؟

قرار نیست تعاونی‌ها برای ساخت مسکن کارگران مشارکت کنند؛ بلکه از پیمانکاران ساخت و ساز کمک گرفته می‌شود؛ اما این شرکت‌ها می‌توانند در قالب تعاونی فعالیت کنند. در کل اینگونه نیست که عده‌ای را به خاطر اینکه قبلا تعاونی راه انداخته‌اند، مشارکت دهیم.

نکته مهمی که باید گفته شود این است که پیمانکاران به صورت مستقیم با متقاضیان مسکن طرف حساب نیستند؛ بلکه با وزارت راه و شهرسازی در ارتباط هستند و وزارت راه هم با پیمانکاران طرف است. این شیوه‌ی کار موجب می‌شود که از هرگونه کلاهبردای و سوءاستفاده احتمالی پیمانکاران پیشگیری شود؛ در ضمن به‌کارگیری پیمانکاران به جای تعاونی‌های موجود، موجب می‌شود که تاخیرهایی که در ساخت واحدهای مسکونی طرح مسکن مهر پیش آمد و موجب نارضایتی مردم شد، پیش نیاید.

کف و سقف تسهیلاتی پرداختی چه میزان است؟

فکر می‌کنم، کف تسهیلات، حدود 80 میلیون تومان باشد.

قیمت تمام شده هر واحد مسکونی به چه میزان است؟

نمی‌توان از حالا، قیمت تمام شده را تخمین زد؛ چرا که نوسانات اقتصادی چنین اجازه‌ای را نمی‌دهد؛ اما همانطور که گفتم قیمت زمین صفر در نظر گرفته شده است. نکته مهمی که وجود دارد این است که پیمانکاران باید به موقع پروژه‌ها را تحویل دهند؛ چراکه در صورت عدم اجرای به موقع تعهدتشان، وزارت راه و شهر آنها را مکلف می‌کند که مابه‌التفاوت افزایش قیمت مصالح را از جیب خود پرداخت کنند. این مورد، در قرارداد پیمانکاران با وزارت راه و شهرسازی مورد تاکید قرار گرفته است.

مسکن کارگری را تنها در زمین‌های اطراف شهرک‌های صنعتی جانمایی شده یا مکان‌های دیگری را هم در نظر دارید؟

تلاش ما این است که در بافت‌های‌ فرسوده کارگری‌‌نشین استان‌ها که خیلی هم از مرکز دور نیستند و در بافت‌های فرسوده‌ای که زمانی صنایع قدیمی در آنها مستقر بودند، با همکاری وزارت راه و شهرسازی، مسکن تولید کنیم.

بازنشستگان هم در تهیه‌ی مسکن دچار مشکلات فراوانی هستند. بر اساس اعلام کانون‌های استانی بازنشستگان تامین اجتماعی، به طور متوسط 40 تا 50 درصد از آنها، با 55 سال سن به بالا، همچنان مستاجر هستند. چه برنامه‌ای برای آنها دارید؟

برای مسکن بازنشستگان هنوز تصمیم‌گیری نکرده‌ایم؛ اما به این دلیل که عمده بازنشستگان کشور از صندوق‌های تابعه وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی حقوق و مستمری دریافت می‌کنند، می‌توانیم به راحتی اقساط مسکن را از حقوق آنها کسر کنیم.

بازنشسته‌های فاقد مسکن را شناسایی کرده‌اید؟

برنامه داریم که بازنشسته‌های فاقد مسکن را شناسایی کنیم اما در حال حاضر هیچ برنامه‌ای برای پرداخت وام مسکن یا ساخت مسکن برای آنها نداریم.

از آنجا که تعداد کارگران فاقد مسکن چندین برابر تعداد خانه‌‌هایی است که بر اساس این تفاهم‌نامه ساخته می‌شوند، آیا برنامه‌ای برای تکمیل کار دارید؟

در مقطع فعلی تنها برای ساخت 200 هزار مسکن توافق کرده‌ایم؛ اما اگر تقاضا بالا باشد و تعدادی زیادی مشارکت کنند، می‌توانیم این تعداد را افزایش دهیم.

شورای عالی کار هم اخیرا جلسه‌ای در رابطه با ساخت مسکن کارگری جلسه‌ای تشکیل داده بود. این نهاد، چه پیشنهاداتی برای شما داشت؟

شورای عالی کار به پیشنهاد معانت فرهنگی و اجتماعی وزارت کار این جلسه را تشکیل داد. قصد ما از تشکیل جلسه توسط شورای عالی کار این بود که تشکل‌های کارگری و کارفرمایی هم در ساخت مسکن کارگری مشارکت کنند؛ چراکه ماده‌ی 149 قانون کار، چنین خواسته‌ای را مطرح کرده است.

آیا پیش از شروع کار و اعلام همکاری با وزارت راه و شهرسازی، هیچ ارزیابی از تعداد کارگران و بازنشستگان فاقد مسکن و پراکندگی آنها در سطح کشور داشته‌اید؟

خیر، در این مورد، نیازی به انجام این کار نداشتیم؛ چراکه طرح اقدام ملی مسکن، تقاضا محور است؛ به این معنی که تنها قرار است برای کارگران فاقد مسکنی که تقاضای داشتن آن را دارند، مسکن بسازیم نه کارگری که مایل به برخورداری از مسکن نیست.

مگر می‌شود که کارگری مایل به برخورداری از مسکن نباشد؟

خیر، اما شاید کارگری، مستاجری را دوست داشته باشد و بگوید که من دلم می‌خواهد که خانه‌ام در فلان منطقه شهر باشد اما مستاجر باشم. ممکن است کارگر بگوید من اگر مستاجر باشم راحت‌ترم، چون می‌توان هر موقع که مایل باشم خانه‌ام را عوض کنم و در جای جدید زندگی کنم.

بنابراین، ما نه برای این کارگران که برای کارگرانی که می‌خواهند به قیمت فروش طلا و جواهرات خانگی و اندوخته‌های زندگی یا دریافت وام، مسکن تهیه کنند، خانه می‌سازیم. طرح اقدام ملی مسکن برای افرادی تعریف شده است که تشنه خانه‌دار شدن هستند. در کل ما می‌خواهیم برای افرادی که واقعا می‌خواهند خانه‌دار شوند، برنامه‌ریزی کنیم نه برای کسانی که به زندگی کردن در زیر پله خانه‌ پدری‌شان راضی هستند.

البته هرکسی این حق را دارد که خانه دار شود و دولت هم در اصل 43 قانون اساسی برای تامین احتیاجات اولیه مردم نظیر مسکن، بهداشت و... مسئولیت‌هایی دارد

بله، طرح اقدام ملی مسکن هم در همین چارچوب قابل تفسیر است.

اما به هر حال هزینه‌های ساخت مسکن از متقاضیان دریافت می‌شود

ساخت مسکن در شرایط فعلی اقتصاد، عملی بسیار پرهزینه است و نمی‌توان بدون جلب مشارکت افراد برای آنها خانه ساخت. همین که قیمت زمین نزدیک به صفر در نظر گرفته شده است، خود یک امتیاز برای متقاضیان محسوب می‌شود؛ تسهیلات پرداختی را هم باید در نظر داشت که تا میزان زیادی بار هزینه‌های تهیه مسکن را از روی دوش کارگران برمی‌دارد. در کل به این خاطر که ساخت مسکن بسیار پرهزینه است، فرد باید رغبت و توان پرداخت هزینه‌های هرچند پایین و اقساطی را داشته باشد.

مقام‌های وزارت راه و شهرسازی، پیش از شروع ثبت نام طرح اقدام ملی مسکن، اعلام کردند، هرکس که پول ندارد، ثبت‌نام نکند؛ در حالی که این طرح به اسم حمایت از اقشار کم درآمد کلید خورده است

اینگونه نمی‌توانیم صحبت کنیم و من هم مایل نیستم که چنین سخنی را به زبان برانم؛ اما واقعیت این است که کارگران جوان در هیچ کشوری، صاحب خانه نیستند. در کمتر کشوری کارگری را با 2 سال سابقه کار پیدا می‌کنید که خانه داشته باشد؛ هرچند تمام دولت‌ها در قوانین بالادستی ملزم به تهیه‌ی مسکن برای اقشار کم درآمد خود هستند. ماده 149 قانون کار هم بر ساخت مسکن سازمانی تاکید کرده و از کارفرمایان خواسته است که کمک کنند.

به هر حال اگر تامین مسکن برای اقشار محروم فراموش شود، دولت باید هزینه‌های اجتماعی آن پرداخت کند

دولت‌ها به این سمت رفته‌اند که سقفی بالای سر کارگران و اقشار محروم بسازند نه اینکه الزما آنها را صاحب مسکن کنند. در کل برخورداری افراد از مسکن بسیار مهم است؛ به ویژه زمانی که آنها شغل خود را از دست می‌دهند.

چه برنامه‌ و طرح‌هایی برای حمایت از کارگران فاقد مسکن که شغل خود را هم از دست داده‌اند، دارید؟

طرحی داریم که بر مبنای آن برای کارگرانی که بالای 10 سال سابقه کار دارند یا دو فرزند دارند، مسکن بسازیم؛ اما این در حد طرح است و مشخص نیست چه زمانی نهایی شود. در برنامه‌های ما اینگونه کارگران در اولویت دریافت تسهیلات ارزان قیمت هستند؛ البته باید برای این کار بودجه‌های رفاهی خاصی هم در نظر گرفته شود.

در کل چندین طرح داریم که چون مصوب نشده‌اند، نمی‌توانیم در مورد آنها صحبت کنیم؛ اما طرح‌های این چنینی مزایای بسیاری دارند؛ مثلا یک مورد آنها این است که کارفرمایانی که به کارگران فاقد مسکن خود «حق سنوات» بدهکار هستند، بدهکاری خود را به سازندگان مسکن کارگری پرداخت می‌کنند تا هم بدهی‌شان به کارگران را تسویه کرده باشند و هم اینکه با انجام این کار، کارگران هزینه‌های کمتری برای خانه‌دار شدن پرداخت می‌کنند. بازهم تکرار می‌کنم که برای تکمیل این پروژه‌ی بزرگ نیازمند مشارکت گسترده‌ی کارگران و کارفرمایان هستیم.

ایلنا