وارطان هوانسیان؛ مدافع سر سخت مدرنیسم
۱۶:۴۸ | ۱۳۹۹/۰۴/۰۵
به گزارش اخبار ساختمان، مجموع استعدادهای وارطان سبب شد تا بعد از اتمام دوره‌ی متوسطه به عنوان طراح در کارخانه‌ی قالی‌بافی آلمانی‌ها در تبریز مشغول کار شود تا هزینه‌ی لازم برای مهاجرت به تهران و سپس به پاریس را فراهم کند. سرانجام اواخر جنگ جهانی اول عازم پاریس شد و در رشته‌ی نقاشی در مدرسه‌ی هنرهای زیبای بوزار به تحصیل پرداخت اما پس از مدتی به رشته‌ی معماری روی آورد و در مدرسه‌ی معماری پاریس ثبت‌نام کرد.
به دلیل هزینه‌های بالا برای تحصیل در رشته‌ی معماری وارطان متعهد شد پس ازفارغ‌التحصیلی هزینه‌‌ها و مخارج مدرسه را پرداخت کند؛ به همین دلیل بعد از اتمام دوره‌ی تحصیل همراه با گروهی از معماران جوان فرانسوی به عملیات بازسازی خرابی‌های پس از جنگ جهانی اول در اطرف پاریس مشغول شد و در آن زمان توانست مدتی زیردست معماری فرانسوی، «هانری سواژ» تجربیاتی گران‌بهایی کسب کند و چند سال بعد دفتر شخصی خود را در پاریس افتتاح کرد.
وارطان تا سال ۱۳۱۴ که در فرانسه بود به‌عنوان یکی از اعضای موسس، دبیر و مشاور ارشد انجمن ایرانیان مقیم فرانسه نیز فعالیت می‌کرد.
آغاز فعالیت وارطان هوانسیان در ایران
بر خلاف آنچه از ورود وارطان هوانسیان معمار مدرنیست به دنیای حرفه‌ای معماری در ایران بیان می‌شود، او پس از تجربه‌ای ۱۴ ساله در فرانسه به ایران آمد. ابتدا در اداره‌ی شهربانی تهران مشغول به کار شد و همزمان به شرکت در مسابقات معماری پرداخت و پس از کسب مقام اول در مسابقه‌ی طراحی بنای هنرستان دختران در همان سال کار دولتی را رها و دفتر معماری خود را افتتاح کرد.
وارطان همزمان با فعالیت به‌عنوان معمار به سبب آموزه‌هایش در فرانسه و نبود شورای صنفی، انجمن آرشیتکت‌های ایرانی دیپلمه را در سال ۱۳۲۳ تأسیس کرد و از موسسین مجله‌ی «آرشیتکت» بود. این نشریه، اولین نشریه‌ی تخصصی معماری در ایران است که چاپ آن تا سال ۱۳۲۸ ادامه داشت اما پس از شش شماره به دلایل مختلف چاپ آن متوقف شد. در ۱۳۴۰ بار دیگر اقدام به چاپ نشریه‌ای با عنوان «معماری نوین» کرد که تا ۱۳۴۱ پنج شماره از آن به چاپ رسید.
میراث وارطان را می‌توان در عدم استفاده از تقارن، رعایت اصول عقلانی و عملی، خالص‌گرایی فرم‌ها، پنجره‌های افقی به سبک لوکوربوزیه، ایجاد خم در نبش ساختمان‌های دو نبش، روکار سازی‌های سیمانی با رنگ‌های مختلف، پلکان‌های معلق، لبه‌های سیمانی بالای پنجره‌ها و دور ساده سقف که بین معماران تهرانی به «چفته‌ی وارطان» معروف بود یافت.
آثار وارطان هوانسیان را می‌توان در سه دوره بررسی کرد:
آثار دوره‌ی اول
وارطان هوانسیان شروع فعالیتش در ایران تحت تأثیر آموزه‌هایش در پاریس بود و سعی داشت پاسخگوی موضوعات متنوع معماری باشد. به همین دلیل، شیوه‌هایی متفاوتی از معماری آن دوران را در طراحی ساختمان‌ها به کار برد.
آغاز دوره‌ی اول فعالیت حرفه‌ای او در ایران با طراحی هنرستان دختران همراه بود و طرح مهمانخانه‌ی راه آهن در تهران هم زمان با شروع جنگ جهانی دوم را می‌توان آخرین اثر وی در این دوره به حساب آورد. آثار او در این دوره عبارت اند از:
* هنرستان دختران در تهران
هنرستان دختران در شمال میدان مشق و در شرق بنای وزارت جنگ بنا شده است. اهمیت اصلی این ساختمان از این حیث است که این بنا جزء اولین آثار معماری مدرن (سبک بین‌آملل) در ایران بشمار می‌رود. نمای این ساختمان تشابه زیادی با مدارسی به نام مدارس هلندی که در دهه‌های ۲۰ و ۳۰ در اروپا و به خصوص پاریس ساخته شده بودند، دارد.
این هنرستان اولین ساختمان ساخته شده در ایران به سبک بین المللی است. این مدرسه برای مراقب و آموزش دختران یتیم طراحی و ساخته شد.
* مهمانخانه‌ی دربند
این بنا تحت نظارت مهندس فرانسوی، ژان ونسان، در ۱۳۱۷ افتتاح شد.
* کاخ سعد آباد
* مهمانخانه‌ی ایستگاه راه آهن
طرح مهمانخانه‌ی ایستگاه راه آهن را هوانسیان در ۱۳۱۹ تهیه و ارائه کرد اما به مرحله‌ی اجرا نرسید.
آثار دوره‌ی دوم
در این دوره اوج فعالیت وارطان هوانسیان در ایران محسوب می‌شود که تأثیر روش طراحی او در ساخت بنا و اصول فنی و ساختمان سازی در بخش‌های مختلفی از شهر تهران و سایر کشور محسوس است.
بناهای مربوط به این دوره عبارت اند از:
* مهمان پذیر لاله
کاربری اولیه‌ی این ساختمان تجاری اداری بود چنان که در سال‌های اولیه‌ی پس از احداث مدتی به اداره‌ی اصل چهارم و مدتی نیز به خوابگاه دانشجویی اختصاص داشت اما در ۱۳۴۷، با اجرای تغییراتی مختصر در فضای داخلی رسماً تبدیل به مهمان پذیر شد.
* ساختمان جیپ
* خانه‌ی مسکونی واقع درخیابان طالقانی (خانه وارطان)
این خانه امروزه به نام خانه‌ی گفتمان شهر و معماری (وارطان) شناخته می‌شود. سال ساخت این بنا در اواسط دهه‌ی ۱۳۲۰ است.
دیگر آثار وارطان هوانسیان در این دوره
* ساختمان تجاری مسکونی اخوان
* مجموعۀ تجاری مسکونی جامی
آثار دوره‌ی سوم
تغییر شرایط سیاسی و اجتماعی در دهه‌ی ۱۳۳۰ نیز تحولاتی که در زمینۀ پیش رفت مصالح و فناوری در اواخر این دهه در سطح کشور به وجود آمد، شیوۀ معماری وارطان هوانسیان را، هرچند که به نگرش شخصی خود همچنان وفادار بود، دچار تغییراتی محدود کرد.
او در این سال ها کوشید تا تعادلی نسبی و منطقی میان روش خود و شیوه های نو و منطبق بر ذائقۀ عمومی ایجاد کند. مجموعۀ آثار وارطان هوانسیان در این دوره نشان از گرایش به سادگی در طرح جزییات ساختمانی و تغییر در انتخاب مصالح و رنگ ساختمان دارد.
آثار مربوط به این دوره عبارت اند از:
* سینما دایانا،خیابان شاهرضا(انقلاب). تهران
* ویلای شخصی وارطان هوانسیان
بنای مسکونی زعفرانیه یکی از سه ویلایی است که هوانسیان در باغ بزرگی متعلق به سرتیپ مشیری طراحی و اجرا کرد. دو ویلای دیگر یکی متعلق به مالک باغ بود، در شرق ویلای وارطان هوانسیان و دیگری در غرب آن قرار داشت که در سال‌های بعد تخریب شد و ساختمانی مرتفع جای آن را گرفت. این ویلا، که وارطان هوانسیان در سل ۱۳۳۰ آن را برای خود ساخته بود در ۱۳۸۶تخریب شد.
آثار این دوره
* ساختمان بانک سپه، شعبه‌ی توپخانه
* ساختمان بانک سپه شعبه‌ی مرکزی اصفهان
* ساختمان بانک سپه شعبه‌ی بازار
دیگر آثار وارطان هوانسیان:
۱.تکمیل عمارت کلوپ افسران وزارت جنگ. تهران
۲. سینما متروپل،خیابان لاله زار. تهران
۳. مجتمع آپارتمان های شاهرضا، تهران
۴.ساختمان یتیم خانه سوم اسفند
۵.بانک سپه مراکز استان ها
۶.ساختمان های متعدد اداری، تجاری و منازل مسکونی
۷. دبیرستان نمازی
آثار معماری وارطان پیکاری بین رسوم اجتماعی و آموزه‌های معماری مدرن است: ساختمان‌های طراحی شده توسط هوانسیان از معماری پیش از جنگ جهانی دوم، آرت نوو، نظریات معماری باوهاوس و آثار آدولف لوس و لوکوربوزیه متأثر بوده است.
او مخالف التقاط‌گرایی و تقلید از شکل‌های معماری سنتی ایرانی بود. با این وجود توجه زیادی به رسوم اجتماعی و سنن داشت و سعی می‌کرد در طرح‌‌هایش به آنان پاسخ دهد و در مقاله‌ای با عنوان «معماری ایران در دو راهه‌ی سبک ملی و جدید» در صدد آشتی دادن سنن ایرانی با معماری مدرن بود.
به نظر وارطان یک معمار در وهله‌‌ی اول صنعتگری است که نه تنها باید از به حقیقت پیوستن اهداف خود خشنود باشد بلکه باید از تأثیر اجتماعی آثار خود نیز قلباً اظهار رضایت کند. از همین رو بود که او را نیروی محرکه‌ی اصلی تحول معماری چه از جنبه‌ی سبک و چه سازه می دانستند.
رویدادهای معماری
