کاشی سنتی چیست؟

به گزارش اخبار ساختمان، کاشی سنتی نوع خاصی از کاشی است که با بهره‌گیری از هنر و تکنیک‌های سنتی ایرانی تولید می‌شود. این کاشی‌ها عمدتاً به صورت دستی ساخته شده و شامل طرح‌های متنوع و پیچیده‌ای هستند که از زمان‌های قدیم در معماری ایرانی بکار رفته‌اند. از ویژگی‌های برجسته کاشی‌های سنتی می‌توان به استحکام بالا، طراحی‌های منحصر به فرد و قابلیت استفاده در پروژه‌های مختلف و… اشاره کرد. آیا همه انواع کاشی سنتی این ویژگی‌ها را دارند؟ کاشی‌های سنتی معمولا با چه طرح‌هایی تولید می‌شوند؟ کدام نوع از این کاشی‌ها در دکوراسیون داخلی و مدرن قابل استفاده است؟ چه تفاوت‌هایی میان انواع مختلف کاشی‌های سنتی وجود دارد؟ در این مقاله به بررسی انواع کاشی‌های سنتی و کاربردهای آن‌ها خواهیم پرداخت. از این‌رو با ما همراه باشید تا به اطلاعات بیشتری در این زمینه دست پیدا کنید.

انواع کاشی سنتی

کاشی‌ها در کارخانه‌های تولیدی بر اساس روش‌ها و مراحل ساخت دسته‌بندی می‌شوند. در ادامه به معرفی انواع مختلف کاشی سنتی در ایران می‌پردازیم:

کاشی معرق

کاشی معرق از دوران سلجوقیان و ایلخانیان به عنوان یکی از شیوه‌های برجسته تزئین ساختمان‌ها مورد استفاده قرار گرفت. هرچند که تاریخ کاشی‌کاری در ایران به قبل از اسلام برمی‌گردد، اما کاشی معرق در دوره پس از ورود اسلام به اوج شکوفایی خود رسید. در دوره‌های تیموری و صفویه، این هنر به اوج زیبایی و تکامل دست یافت و آثار به جا مانده از آن دوران همچنان الهام‌بخش معماران و هنرمندان معاصر است. یکی از ویژگی‌های بارز این کاشی سنتی، تنوع و غنای رنگی آن است. این نوع کاشی‌کاری با بهره‌گیری از رنگ‌های آبی، فیروزه‌ای، سبز، زرد، سفید و گاهی رنگ‌های تیره‌تر مانند سیاه به بناها جلوه‌ای خیره‌کننده و باشکوه می‌بخشد.

طرح‌های کاشی معرق معمولاً بر اساس هندسه و نقوش اسلیمی شکل می‌گیرند و دارای الگوهای پیچیده و تکراری هستند که حس نظم و هماهنگی را در بینندگان ایجاد می‌کند. کاشی معرق عمدتاً در تزیین بناهای مذهبی مانند: مساجد، مقابر و مدارس دینی به کار می‌رود. گنبدها، مناره‌ها، محراب‌ها و کتیبه‌های قرآنی از جمله بخش‌های مهمی هستند که با کاشی معرق تزئین می‌شوند. همچنین این نوع کاشی‌کاری در برخی از کاخ‌ها و بناهای حکومتی نیز به عنوان نمادی از شکوه و عظمت فرهنگی ایران مورد استفاده قرار می‌گیرد.

کاشی هفت رنگ

کاشی هفت رنگ در دوران صفویه به اوج شکوفایی خود رسید، اما ریشه‌های آن به دوران پیش از اسلام و اوایل اسلام در ایران برمی‌گردد. این هنر کاشی‌کاری به طور گسترده در مساجد، مدارس دینی، کاخ‌ها و کاروانسراهای تاریخی ایران به کار رفته و توانسته است جلوه‌ای از زیبایی و هنر را به معماری ایرانی بیفزاید. کاشی هفت رنگ، همان‌طور که از نامش پیداست از ترکیب هفت رنگ اصلی (معمولاً سیاه، سفید، فیروزه‌ای، لاجوردی، قرمز، سبز و زرد) تشکیل می‌شود.

این رنگ‌ها با دقت و مهارت به شکل دستی روی کاشی‌های خشتی نقاشی می‌شوند و سپس در کوره حرارت می‌بینند تا رنگ‌ها ثابت و براق شوند. همچنین طرح‌های به کار رفته در این نوع کاشی سنتی بسیار متنوع هستند و شامل نقوش گیاهی، هندسی، حیوانی و گاهی انسانی می‌شوند. علاوه‌بر این در بسیاری از موارد، آیات قرآنی و اشعار فارسی نیز در این نوع کاشی‌کاری به کار گرفته می‌شود.

کاشی ترکیبی

کاشی ترکیبی به نوعی از کاشی اطلاق می‌شود که برای خلق جلوه‌ای خاص و متنوع از ترکیب مواد، طرح‌ها یا رنگ‌های مختلف استفاده می‌کند. این کاشی‌ها می‌توانند از ترکیب متریال‌های متفاوتی مانند: سرامیک، شیشه، فلز، سنگ یا حتی چوب ساخته شوند، یا برای دستیابی به طرح‌های پیچیده‌تر و جذاب‌تر از ترکیب رنگ‌ها و الگوهای گوناگون بهره ببرند. این نوع کاشی سنتی با ترکیب مواد و طرح‌های مختلف، می‌تواند تنوع بیشتری در دکوراسیون داخلی و خارجی فضاها ایجاد کند. همچنین این نوع کاشی‌ها قابلیت استفاده در دیوارها، کف، آشپزخانه، حمام و حتی فضاهای خارجی مانند باغ و تراس را دارند.

از همه مهم‌تر کاشی ترکیبی به دلیل ادغام مواد و رنگ‌های متنوع می‌تواند انواع سبک‌های مدرن و سنتی را اجرا کند. علاوه‌بر این کاشی‌های ترکیبی می‌توانند به عنوان یک اثر هنری در دکوراسیون عمل کرده؛ زیرا با استفاده از ترکیب‌های منحصر به فرد، جلوه‌ای ویژه و خاص ایجاد می‌کنند. این نوع کاشی سنتی معمولاً در پروژه‌هایی که به دنبال ایجاد جلوه بصری خاص و تنوع هستند، بکار می‌رود. به همین دلیل در طراحی‌های معماری مدرن و دکوراسیون داخلی از محبوبیت بالایی برخوردار است.

کاشی لعابی

کاشی‌های لعابی که در قرن ششم مورد استفاده قرار می‌گرفتند، معمولاً تک رنگ هستند. این کاشی‌ها از یک لایه خمیر چینی بر روی هسته گل رس تشکیل شده‌اند و رنگ‌های به کار رفته در آن‌ها شامل لاجوردی، کرم و آبی فیروزه‌ای است.

انواع دیگر کاشی‌های سنتی

علاوه‌بر کاشی‌های سنتی که پیش‌تر معرفی شدند، انواع دیگری نیز وجود دارد که کمتر شناخته شده‌اند به طوری که از جمله آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

کاشی مُهری:

این نوع کاشی با استفاده از مهرهای کنده‌کاری شده و قالب‌گیری تولید می‌شود.

کاشی نره‌ای:

این کاشی نسبت به کاشی‌های سنتی معمولی ضخامت بیشتری دارد و اغلب در ساخت و تزئین گنبدها به کار می‌رود.

کاشی پیش‌بُر:

در تولید این کاشی از قالب‌گیری با فلز و چوب استفاده می‌شود و گاهی به صورت خام نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد.

کاشی زیر رنگی:

در فرآیند تولید این نوع کاشی، ابتدا لعاب با رنگ‌های مختلف روی آن ریخته می‌شود و سپس در کوره قرار می‌گیرد. پس از پخت، دوباره لعاب‌کاری شده و در کوره می‌پزد. در مرحله بعدی، برش و ترکیب انجام می‌شود و سپس دوباره لعاب‌کاری و کوره‌پزی صورت می‌گیرد. رنگ اول به عنوان زیر رنگی و رنگ دوم به عنوان نقش اصلی شناخته می‌شود.

کاشی خط بنایی:

این نوع کاشی با طرح‌های جالب خود از ترکیب خط کوفی در امتداد افقی و عمودی شکل می‌گیرد و به همین دلیل به آن خط بنایی گفته می‌شود.

ویژگی‌های کاشی سنتی

* طرح‌های هنری: کاشی‌های سنتی اغلب شامل طرح‌های هنرمندانه و پیچیده‌ای هستند که از گل و گیاه، اشکال اسلیمی و هندسی تشکیل می‌شوند. این طرح‌ها به زیبایی و جذابیت بصری فضا افزوده و آن را دلنشین‌تر می‌کنند.
* رنگ‌های طبیعی: این کاشی‌ها معمولاً با استفاده از رنگ‌های طبیعی و زنده مانند: آبی، فیروزه‌ای، زرد و قرمز تولید می‌شوند که انرژی خاصی به محیط می‌بخشند.
* مواد باکیفیت: کاشی‌های سنتی معمولاً از سفال، سرامیک یا شیشه ساخته می‌شوند و به دلیل کیفیت بالای مواد اولیه، دارای دوام و استحکام مناسبی هستند.
* دست‌ساز بودن: بسیاری از این کاشی‌ها به صورت دست‌ساز تولید می‌شوند، که این ویژگی باعث شده تا هر قطعه منحصر به فرد باشد و شخصیت خاصی به فضا القا کند.

کاربرد کاشی سنتی در دکوراسیون داخلی

در گذشته کاشی‌های سنتی عمدتاً در معماری مساجد و عمارت‌ها مورد استفاده قرار می‌گرفتند. اما با تغییر فرهنگ و پیشرفت تکنولوژی، این کاشی‌ها به دکوراسیون داخلی منازل، رستوران‌ها، هتل‌ها و مکان‌های مدرن نیز راه یافته‌اند. نکته مهم در استفاده از کاشی‌های لعاب‌دار سنتی، انتخاب صحیح طرح و رنگ آن‌ها برای هر فضا است. این کاشی‌ها در طرح‌های متنوعی مانند اسلیمی و کتیبه‌های خطی تولید می‌شوند، اما هر طرح باید در محیط مناسب خود بکار رود.

به عنوان نمونه طرح‌های مینیاتوری که بیانگر تاریخ هستند در فضاهای مدرن مناسب نیستند. همچنین انتخاب رنگ کاشی‌ سنتی باید با دقت و حساسیت بالایی انجام شود تا زیبایی و جذابیت فضا به چشم بیایید. از این‌رو توصیه می‌شود قبل از خرید با کارشناسان و مجموعه‌های عرضه کننده کاشی مانند آرچی‌لرن مشورت کنید تا بهترین انتخاب را داشته باشید.