مالیات بر عایدی سرمایه چیست؟

به گزارش اخبار ساختمان، یکی از مهم ترین منابعی که دولت ها به اتکای آن می توانند، اقدام به اداره کشور نمایند، دریافت مالیات و عوارض از شهروندان است. البته مالیات ها، انواع و اقسام مختلفی دارند که در یک دسته بندی کلی، می توان آنها را به دو دسته مالیات های مستقیم و مالیات های غیر مستقیم، طبقه بندی نمود. اما وجه مشترک تمامی انواع مالیات آن است که مقدار آن صرفا به موجب قانون قابل دریافت بوده و باید در محل تعیین شده به مصرف آبادانی و رفاه و توسعه کشور برسد.

البته دریافت مالیات ها می تواند اهداف دیگری نیز داشته باشد که از جمله آنها می توان به کاهش شکاف و فاصله طبقه غنی و فقیر و نیز جلوگیری از ایجاد سوداگری در برخی از بازارها همچون بازار املاک خودرو و یا اوراق بهادار اشاره نمود.

در این میان یکی از انواع مالیات هایی که اخیرا بحث های مهمی در رابطه با آن شکل گرفته است، مالیات بر عایدی سرمایه است که ممکن است برای شهروندان این ابهام را ایجاد کند که مالیات بر عایدی سرمایه چیست و چه کسانی مشمول پرداخت آن هستند؟

برای پرداختن به این موضوع قصد داریم که در ادامه این مقاله ابتدا به این سوال پاسخ دهیم که مالیات بر عایدی سرمایه چیست و چه انواعی دارد.

مالیات بر عایدی سرمایه چیست؟

مالیات بر عایدی سرمایه نوعی از مالیات است که به سود ناشی از انتقال اموال غیر مولد اعمال می شود و در بین عموم به نام مالیات ثروتمندان نیز شناخته می شود.

در حقیقت این مالیات مشمول افرادی است که با فروش سرمایه و مایملک خود سودی به دست می آورند.

بهتر است مفهوم عایدی سرمایه نیز برای درک بهتر موضوع توضیح داده شود. عایدی سرمایه به طور کلی به سودی گفته می شود که از فروش مواردی مثل مسکن، طلا و سکه، ارز و یا حتی خودرو به دست آمده است.

تاریخچه مالیات بر عایدی سرمایه

در سال ۱۹۱۳ ایالات متحده آمریکا برای اولین بار مالیات بر عایدی سرمایه را به اجرا گذاشت و تا حدود ۵۰ سال بعد تنها کشوری بود که قانون مجزا و کاملی برای مالیات بر عایدی سرمایه داشت. در سال ۱۹۶۵ در انگلستان، پس از جهش قیمتی مسکن که ناشی از شرایط پس از جنگ جهانی دوم بود، مالیات بر عایدی سرمایه به صورت رسمی تصویب و به اجرا گذاشته شد.

پس از آن کشور‌های مختلف، به‌خصوص کشور‌های صنعتی و ثروتمند قانون مالیات بر عایدی سرمایه را به اجرا درآوردند. از سال ۲۰۰۰ میلادی به این سو تعداد کشور‌هایی که قانون مالیات بر عایدی سرمایه را به اجرا گذاشتند رو به فزونی گذاشت و امروز ۱۷۱ کشور چنین مالیاتی را به اجرا در آورده اند و یا به نوعی مشابه آن را در قانون مالیات های مستقیم خود به اجرا در می آورند و تنها ۳۳ کشور هستند که قانونی برای مالیات بر عایدی سرمایه ندارند.

در ایران در دهه ۶۰ خورشیدی برای اولین بار قانون مالیات بر عایدی سرمایه مطرح شد و حتی تا حدودی نیز به اجرا گذاشته شد، اما به دلیل خلأ‌های فراوان در اطلاعات اقتصادی مؤدیان و همچنین ایجاد فساد در دستگاه مالیاتی و دیگر دستگاه های درگیر در مالیات بر عایدی سرمایه، شبهی از آن به اجرا درآمد که درنهایت منجر به توقف آن و لغو کامل این قانون شد. در حال حاضر می توان ادعا کرد که ایران تنها کشوری در جهان است که در آن به راحتی می توانید دلالی کرده و بابت سود ناشی از آن، یک ریال مالیات پرداخت نکنید!

نرخ مالیات بر عایدی سرمایه چقدر است؟

پیش تر ذکر کردیم که عایدی سرمایه سود ناشی از فروش دارایی های ارزشمند است. مالیاتی که برای این سود باید پرداخته شود، برای دارایی های مختلف به شکل درصدی محاسبه می شود، به طوری که هرچه سود حاصل افزایش یابد مقدار این مالیات نیز افزایش پیدا می کند. البته در بیشتر موارد مقداری از سود، معاف از مالیات است. محاسبه نرخ مالیات بر عایدی سرمایه در همه کشورها یکسان نیست و سیاستگذاری اقتصادی هر کشور آن را به شکل متفاوتی تعیین می کند.

تفاوت مالیات بر عایدی سرمایه و مالیات بر ارزش افزوده

احتمالاً بسیاری از شما حالا به این فکر می کنید که پس مالیات بر عایدی سرمایه همان مالیات بر ارزش افزوده است. می توان گفت تا حدودی این دو نوع مالیات بسیار به یکدیگر شباهت دارند، اما ماهیت آنها کاملاً متفاوت است؛ مالیات بر عایدی سرمایه ازجمله مالیات های مستقیم است، در حالی که مالیات بر ارزش افزوده نوعی مالیات غیرمستقیم است.

مالیات بر ارزش افزوده، به سودی تعلق می گیرد که ناشی از کار انجام شده بر روی یک محصول است. در واقع مالیات بر ارزش افزوده دقیقاً به کالا‌ها و خدماتی تعلق می گیرد که مولد هستند و یا در چرخه تولید قرار دارند.

اما مالیات بر عایدی سرمایه، به سود ناشی از فروش چیز‌هایی تعلق می گیرد که مولد نیستند و مالکان آن چیزی به ارزش های آن نیفزوده اند. مثلاً یک زمین که فرد «الف» به فرد «ب» می فروشد و «ب» نیز آن را به «ج» می فروشد. در این مبادله هیچ چیزی به زمین افزوده نشده است. به طور کلی تمامی چیز‌هایی که در زنجیره تولید تا عرضه قرار نداشته و بدون تغییر توسط افراد خرید و فروش می شوند مشمول مالیات بر عایدی سرمایه هستند.

سیستم تعهدی مالیات بر عایدی سرمایه

این مدل بر عوائد حاصل از ارزش یک دارایی در یک دوره زمانی مشخص مالیات وضع می کند و در پایان دوره معمولاً یک ساله مالیات آن پرداخت می شود.

همچنین این مدل بر اساس تورم شاخص بندی شده و روی عایدی حقیقی اعمال می شود. نکته قابل توجه این مدل آن است که با کاهش در ارزش دارایی به عنوان زیان قابل کسر محسوب شده و به دوره های بعد منتقل می شود.

البته این مدل معایبی هم دارد که به موضوع ارزش گذاری منظم و مستمر دارایی ها و محدودیت ها، محدودیت نقدینگی مودیان در پرداخت سالانه مالیات، وجود تصویری ناعادلانه از این مالیات در جامعه و نوسان شدید درآمدی برای دولت می پردازد.

مالیات برعایدی سرمایه بر مبنای تحقق عایدی

برای رفع مشکل ارزش گذاری و محدودیت نقدینگی مودیان در سیستم تعهدی، راهکاری جایگزین دریافت مالیات در زمان فروش دارایی است. با این روش مالیات دهنده قادر به پرداخت مالیات از محل عوائد این فروش خواهد بود. اگر قیمت فروش کمتر از هزینه و قیمت پایه باشد زیان مودی به سنوات بعد منتقل می شود.

در پژوهش های انجام شده برای این مدل نیز معایبی متصور است مودی انگیزه به تأخیر انداختن فروش دارایی را دارد و اصطلاحاً پدیده قفل شدن دارایی رخ می دهد. عواملی مانند نرخ مالیات و نرخ افزایش ارزش دارایی و جایگزینی دارایی های مشابه بر قفل شدن دارایی تأثیر دارند.

اهداف گرفتن مالیات بر عایدی سرمایه چیست؟

برای اخد این مالیات دلایل و اهداف زیادی وجود دارد که در پایین به عمده ترین این دلایل اشاره می شود:

*  جلوگیری کردن از سودا گری برخی از سود جویان در بخش های قابل سرمایه گذاری از قبیل مسکن، سکه و ارز یکی از اهداف دولت برای وضع کردن مالیات برعایدی سرمایه است.
*  از دیگر اهداف این این مالیات می توان ایجاد کردن یکپارچگی، انسجام و کارایی نظام مالیاتی را نام برد.
*  یکی از دلایل اخد مالیات بر عایدی سرمایه این است که دولت ها می خواهند درآمدها در میان مردم به صورت مناسبی توزیع شود و با کمک این مالیات از افزایش درآمد بی وقفه ی سرمایه دارها و ایجاد شکاف طبقاتی جلوگیری می شود.
*  یکی از روش های ایجاد کردن عدالت اجتماعی، برقراری عدالت مالیاتی است که با دریافت مالیات بر عایدی سرمایه برای به وقوع پیوستن این عدالت تلاش می شود.
*  از راه کارهای پیشگیری فرار از مالیات برخی افراد، وضع کردن چنین طرح های مالیاتی است.

انواع مالیات بر عایدی سرمایه

مالیات بر عایدی سرمایه شامل انواع مختلفی از دارایی ها می شود. این دارایی ها شامل دارایی های غیرمولد مانند مسکن، زمین، آثار هنری، عتیقه جات، انواع خودروها و تمامی دارایی های باارزش غیرمولد دیگر است. در صورتی این اموال شامل مالیات بر عایدی سرمایه خواهند شد که توسط نگه داشتن آنها قیمت اولیه آن افزایش یافته باشد. در کشورهای مختلف این موارد به دلایل مختلف سیاسی و اقتصادی تفاوت دارند.

تا زمانی که این دارایی ها در اختیار خود شخص باشد، مالیات برای آنها در نظر گرفته نمی شود. در صورتی باید مالیات بپردازید که هنگام فروش آن سود ببرید. به زبانی دیگر بر تمامی کالاهایی که خرید و فروش آنها دلالی باشد، این مالیات تعلق می گیرد.

دارایی های معاف از مالیات بر عایدی سرمایه

بر این اساس، سایر دارایی های معاف به شرح زیر پیشنهاد می شوند:

-  مسکن اصلی (مسکن ملکی تحت سکونت مالک).

-  خودرو و موتورسیکلت برای استفاده شخصی.

-  دارایی های استهلاک پذیر که صرفاً برای فعالیت های مشمول مالیات به کار گرفته می شوند.

-  لوازم مورد استفاده و یا مصرف شده در ملک اجاری.

-  تمام دارایی هایی که قبل از معرفی نظام جدید مالیات بر عایدی سرمایه تحصیل شده اند.

-  برخی زیان های سرمایه ای (غیرقابل پذیرش به عنوان هزینه قابل قبول یا قابل کسر از پایه مالیاتی).

-  دارایی هایی که برای استفاده شخصی نگهداری می شوند و ارزش آنها کمتر از یک مبلغ مشخص است.

-  مجموعه اشیاء قیمتی که ارزش آنها کمتر از یک مبلغ مشخص است (کلکسیون ها).

نحوه محاسبه مالیات بر عایدی مسکن چگونه است؟

طبق قانون مالیات بر عایدی سرمایه، سود حاصل از فروش مسکن بر اساس مدت نگهداری آن شامل مالیات می شود که به آن مالیات بر عایدی مسکن می گویند. طبق این طرح، اگر فردی مسکنی خریداری کند و پس از مدتی اقدام به فروش آن کند، باید از مقدار سود این معامله طبق مدت نگهداری آن مبلغی به عنوان مالیات پرداخت کند.

نحوه محاسبه این مالیات در بازار مسکن، در سال اول ۴۰ درصد، سال دوم ۳۷ درصد و سال سوم ۳۴ درصد است. از سال چهارم تا ششم، به ترتیب باید معادل ۳۱، ۲۸ و ۲۵ درصد از سود حاصل از فروش مسکن پرداخته شود. در سال هفتم ۲۲ درصد، سال هشتم ۱۹ درصد و سال نهم ۱۶ درصد است. در سال‌ دهم، یازدهم و دوازدهم به ترتیب معادل ۱۳، ۱۰ و ۷ درصد از سود حاصل باید پرداخته شود. از سال دوازدهم به بعد نرخ مالیات بر عایدی سرمایه چهار درصد است.

مالیات بر عایدی سرمایه املاک چیست؟

فعالیت های سوداگرانه در بخش املاک به دلیل ایجاد تقاضای کاذب قیمت ها را افزایش می دهد. این مورد باعث عدم پاسخگویی به نیاز مصرفی مردم می شود، به همین دلیل مالیات بر عایدی املاک با مهار سوداگری املاک باعث سالم سازی بازار و رشد منطقی قیمت املاک خواهد شد.

طبق این قانون سود حاصل از خرید، نگهداری و فروش املاک شامل پرداخت مالیات می شود. طی 10 سال اخیر، 77 درصد از معاملات انجام شده در بازار املاک، به قصد مصرف نبوده و جزو تقاضای سرمایه ای به حساب آمده است.

مالیات بر عایدی سهام چیست؟

مالیات بر عایدی سهام، مالیات از سودی است که توسط سهام، سهم‌الشرکه و سود سپرده بانکی دریافت می شد. طبق گزارشات مجلس شورای اسلامی، برای حمایت از سهامداران خرد، مالیات بر سهام و سپرده بانکی در بودجه حذف شده است.

در واقع دولت، بندی را به عنوان مالیات بر عایدی سرمایه قرار داده بود که پس از ایجاد اصلاحیه، سهام و سپرده بانکی از این بند حذف شدند. دلیل این کار تقویت بازار سرمایه در کشور است. درواقع بازارهای دیگری وجود دارند که اخذ مالیات بر عایدی سرمایه از آنها در اولویت قرار دارد.

مالیات بر عایدی سهام در ایران

در کشور ایران موضوع مالیات بر سود سهام از چند سال پیش مطرح و در پیش نویس لایحه قبلی دولت ذکر شده بود، اما در همان زمان با ایجاد اصلاحیه، منتفی شد. در واقع طبق اعتراضات و نظرات منفی اعضای شورای مجلس، تصمیم نهایی بر این شد که مالیات بر عایدی سهام در معافیت های مالیاتی قرار گیرد. البته شایعه شده است که مجلس تحت فشار برای اخذ مالیات از سهام قرار گرفته است، اما طی آخرین اخبار موضوع مالیات از سهام و سرمایه گذاری در بورس منتفی اعلام شده است.

نحوه محاسبه مالیات بر عایدی سرمایه

همانطور که پیش تر گفته شد، مالیات بر عایدی سرمایه به سود ناشی از فروش چیز‌های ارزشمند تعلق می گیرد. روش محاسبه آن نیز بر مبنای میزان سودی است که از معامله خود دریافت کرده اید. میزان مالیات پرداختی معمولاً به شکل درصد و به عنوان نرخ مالیات بر عایدی سرمایه محاسبه می شود.

کشور‌های مختلف در قوانین خود به شکل های متفاوتی مالیات بر عایدی سرمایه را محاسبه می کنند. در بیشتر موارد مبلغی از سود معاف از مالیات بوده و با افزایش سود، مالیات بر عایدی نیز افزایش پیدا می کند. به عنوان مثال، سود حاصل از عایدی سرمایه تا ۱۰۰ میلیون تومان معاف، از ۱۰۰ میلیون تا ۴۰۰ میلیون ۱۰ درصد، از ۴۰۰ میلیون تا یک میلیارد ۲۰ درصد و بیش از یک میلیارد ۳۰ درصد محاسبه می شود. نرخ مالیات بر عایدی سرمایه در سراسر جهان کاملاً متفاوت بوده و به سیاستگذاری اقتصادی آن کشور مربوط می شود.

بیشتر بخوانید: مالیات بر عایدی سرمایه می تواند به بازار مسکن کمک کند؟